Flexibel kapitalisme

Richard Sennett heeft het over ‘flexibel kapitalisme’. Hierbij ligt de nadruk op de term flexibiliteit. Hij doelt hierbij op het feit dat werknemers zich tegenwoordig steeds weer moeten aanpassen, moeten openstaan voor veranderingen op de korte termijn, voortdurend risico’s moeten durven nemen, en steeds minder afhankelijk worden van regelingen en formele procedures. Deze vereiste flexibiliteit maakt veel mensen ongerust.

In zijn artikel kijkt hij naar het conflict dat is ontstaan tussen het karakter van mensen en de ervaringen van mensen. Dit is het gevolg van hoe het nieuwe ‘flexibele’ kapitalisme omgaat met tijd. Hier dreigt de ervaring van tijd zonder samenhang het voor mensen onmogelijk te maken om hun karakter vorm te geven.

Het ontstaan van flexibel kapitalisme

Volgens James Champy richt de markt zich volledig op de consument. De markt is te dynamisch geworden om toe te staan dat mensen constant dezelfde dingen doen. consumenten willen niet altijd hetzelfde, en het is voor de markt niet meer verstandig om op de lange termijn te gaan produceren. Werknemers worden gedwongen om flexibel te zijn.

Bennett Harrison vergelijkt het flexibel kapitalisme met ‘ongeduldig kapitaal’. Hierbij wil men snel rendement, en dat wordt het meeste bevordert door snelle organisatorische veranderingen. Deze veranderingen zijn bijvoorbeeld contractarbeid of tijdelijk werk. Ook verdwijnt de hiërarchische structuur binnen bedrijven, en wordt dat vervangen door ‘netwerken’, die minder stijf en log zijn en continue van structuur kunnen veranderen. Ook de computer heeft zijn intrede gedaan, waardoor communicatie gemakkelijker en versnelt plaatsvindt.

Flexibel kapitalisme en karakter

Door de herformulering naar flexibel kapitalisme lijkt het alsof de onderdrukking van het kapitalisme niet meer aanwezig is. De nadruk op flexibiliteit doet denken dat mensen nu meer vorm kunnen geven aan hun leven. Maar eigenlijk is het flexibel kapitalisme gewoon een nieuwe vorm van beheersing, en het schaft helemaal niet de regels van het oorspronkelijke kapitalisme af. De term is volgens Sennett dan ook verwarrend. Het meest verwarrende vindt hij de uitwerking van het flexibel kapitalisme op het karakter van mensen. Karakter richt zich op het resultaat van onze emotionele ervaringen op de lange termijn. Het gaat om de persoonlijke kenmerken die wij in onszelf waarderen en waarvoor we graag waardeert willen worden. Maar het flexibele kapitalisme bestaat in een economie die alleen om de korte termijn draait. Het is niet meer zo dat men een traditionele carrière heeft, waarbij men één of twee werkgevers heeft. Ook kan men niet meer zijn hele (werkende) leven met dezelfde kennis en vaardigheden doen. Niets in het flexibele kapitalisme is op de lange termijn gericht. De vraag die Sennett stelt is hoe we gaan beslissen wat wij van blijvende waarde in onszelf achten in een samenleving die daar geen geduld voor heeft. Hoe moeten we langetermijn-doeleinden nastreven in een kortetermijn-samenleving?

Flexibel kapitalisme en betrokkenheid en trouw

Volgens Sennett worden ook de gevoelens van trouw en betrokkenheid aangetast door de focus op de korte termijn van het flexibel kapitalisme. Het krijgen van vertrouwen is een proces dat tijd nodig heeft, en dat in deze nieuwe economie geen tijd heeft zich te ontwikkelen. Ook het informele vertrouwen wordt aangetast, door het gebrek aan duurzaamheid binnen moderne organisaties. Vaak zetten werknemers zich volledig in voor de ‘zaak’, waarnaar ze vaak maar weinig profijt hebben van het succes van de onderneming. Mark Granovetter heeft het dan over de ‘kracht van zwakke banden’. De netwerken binnen moderne organisaties bestaan met name uit deze ‘zwakke banden’, waardoor het voor mensen ook nuttiger wordt om alleen nog relaties te hanteren voor vluchtige vormen van samenwerking. Er is toch geen sprake meer van langdurige samenwerking. Daardoor worden gevoelens en karaktereigenschappen als trouw niet ontwikkeld, omdat ze niet langer noodzakelijk zijn.

Flexibel kapitalisme en het gezinsleven

Het denken op de korte termijn betekent dat je in beweging moet blijven, dat je je niet te veel moet inzetten, en dat je je niet moet opofferen. Er ligt een nadruk op teamwerk en vrije discussie. In een gezin werkt dit echter niet. Bij het werken in een team is er geen gezag, terwijl dat bij de opvoeding wel nodig is. Ook kunnen gevoelens zoals trouw en betrokkenheid minder goed worden overgebracht, omdat de ouders zelf deze gevoelens ook niet tot uitdrukking kunnen brengen in hun eigen leven.