Deze samenvatting is gebaseerd op het studiejaar 2013-2014.

RECTIFICATIE: aanvullende alinea bij hoofdstuk 12

Kunst- en antiekstudio Lelystad

In dit arrest wordt door de Hoge Raad weer een stap terug gedaan. De Hoge Raad leidt namelijk uit het zwijgen van de wet over de mogelijkheid om contractueel verdergaande eisen te stellen en de jarenlange gevolgde en gedoogde gemeentelijke praktijk af dat de wet “niet in de weg staat aan het opnemen van voorwaarden omtrent grondgebruik in overeenkomsten, ook niet als door of krachtens de voorwaarden in bepaalde gevallen gebruik van de grond wordt beperkt of verboden dat volgens het vigerende bestemmingsplan in het algemeen geoorloofd is”. Ook in dit arrest is er sprake van een zuivere twee-wegensituatie. Aangenomen mag worden dat door de Hoge Raad een stap terug wordt gezet omdat het Windmill-arrest zo ruim geformuleerd was dat de gevolgen voor de rechtszekerheid niet te overzien zouden zijn geweest.

De beperking van de twee-wegenleer die in Windmill is aangenomen, wordt in dit arrest op het terrein van de ruimtelijke ordening weer teruggedraaid.

Het Rize K. of Brandweerarrest

In dit arrest is er sprake van een onzuivere twee-wegensituatie. Centraal staat het privaatrechtelijke verhaal van de kosten voor een brand aan boord van het schip Rize K. In dit geval staan er wel privaatrechtelijke wegen open om de kosten te verhalen, maar geen publiekrechtelijke. De Hoge Raad overweegt dat “wanneer verhaal van kosten langs publiekrechtelijke weg is uitgesloten, zulks een belangrijke aanwijzing is dat verhaal van kosten langs privaatrechtelijke weg ook is uitgesloten”. De rechter dient te onderzoeken of het weglaten van de publiekrechtelijke weg in dit geval berust op een bewuste keuze van de wetgever.

Daarbij zal de rechter acht moeten slaan op de wetsgeschiedenis, op de aard van de verrichte taak en op de vaste praktijk van de overheid in dergelijke situaties. De Hoge Raad overweegt verder dat “het hier gaat om een kerntaak van de overheid, welke van oudsher door haar is uitgeoefend zonder dat kosten in rekening werden gebracht”. Kostenverhaal langs de privaatrechtelijke weg zal dan ook een onaanvaardbare doorkruising van de publiekrechtelijke regeling opleveren.

Beperkingen voor de overheid bij het volgen van de privaatrechtelijke weg

In sommige gevallen zal de overheid gewoon de privaatrechtelijke weg kunnen volgen. Omdat de overheid behartiger is van het algemeen belang, en dus niet op één lijn staat met de gewone burger, zal dit ook ergens tot uiting moeten komen in de bescherming van die burger. In het arrest Kunst- en antiekstudio Lelystad geeft de Hoge Raad aan dat als een contractbeding niet wegens onaanvaardbare doorkruising van een publiekrechtelijke regeling ongeldig is, dat de burger dan via verschillende wegen bescherming kan verkrijgen tegen het gebruik door de overheid van het betreffende beding. De Hoge Raad geeft aan dat:

• De burger in bepaalde gevallen kan aanvoeren dat het beroep van de gemeente op de voorwaarde in strijd is met de redelijkheid en billijkheid;

• De regelingen van artikel 3:1 lid 2 Awb, van 6.5.3 NBW, artikel 6:259 en 6:260 NBW en artikel 6:258 BW kunnen van toepassing zijn;

• De overheid is bij het hanteren van de voorwaarden gebonden aan de algemene beginselen van behoorlijk bestuur.

In een overeenkomst met de overheid kan er sprake zijn van ongeoorloofde, voor de burger geldende, bedingen. Van belang hierbij is het Kruseman-arrest van de Hoge Raad en het bepaalde in artikel 3:40 BW. Aangenomen moet worden dat een beding in een overeenkomst die betrekking heeft op de uitoefening van een publiekrechtelijke bevoegdheid, in elk geval in strijd is met de goede zeden en openbare orde als het beding ertoe strekt om een tegenprestatie van de burger in het leven te roepen die niet in enig verband kan worden gebracht met de uitoefening van de bestuursbevoegdheid waarop de overeenkomst betrekking heeft.