Klinische psychodiagnostiek

Het verzamelen van informatie over een cliënt en zijn/haar omgeving met oog op het krijgen van de meest adequate aanpak van de problemen die de cliënt of zijn/haar omgeving aangeeft.

Ongewapend oordeel

De diagnosticus spreekt de oordelen uit zonder expliciet een beroep te doen op methodologische principes of systematische procedures die kunnen voorkomen dat in het oordeel fouten en onterechte vertekeningen optreden.

Gedisciplineerde vakbeoefening

De diagnosticus handelt volgens regels die hij/zij zelf expliciet kan maken. Het handelen wordt hierdoor transparant en het kan getoetst worden. Dit wordt ook wel empirisch-analytisch genoemd.

De diagnostische cyclus

Een prescriptief model die aansluit bij een empirisch-analytische aanpak.

Wetenschappelijke diagnostiek

De algemene menselijke grondstructuur van probleemoplossend omgaan met persoonlijke problemen en gedragsproblemen ondersteunen met wetenschappelijk-empirische kennis.

Kennis

Het geheel van wetmatige verbanden, theorieën, methoden, verklaringsschema’s en instrumenten die in de gedragswetenschap worden gebruikt.

Beschikbaarheidsheuristiek

De neiging van mensen om de kans op het optreden van een bepaald verschijnsel hoger in te schatten naarmate zij met minder moeite voorbeelden van het verschijnsel voor de geest kunnen halen.

Normatieve diagnostiek

De tak van de methodologie die zich bezighoudt met het funderen, formuleren en onderzoeken van diagnostische regels en procedures.

Prescriptieve diagnostiek

Internationaal gebruikte term voor wat in het Nederlands ‘leer van de diagnostiek’ wordt genoemd. De fundering van de spelregels ligt in het analyseren en in het blootleggen van de grondkenmerken van het professionele diagnostische proces.

Prescriptieve studies

Houdt zich bezig met de vraag hoe de diagnosticus met deze grondkenmerken het diagnostische proces het beste vorm kan geven.

0-scenario

De diagnosticus komt na het verhelderend onderzoek samen met de cliënt tot de conclusie dat verder onderzoek niet nodig is, er is geen overgang naar een volgend type onderzoek.

1-scenario

Het 0-scenario wordt met één type onderzoek uitgebreid, er wordt één keer de overgang gemaakt van het ene type onderzoek naar het andere.

Teruggaan in de diagnostische cyclus

Herhalen van de laatst uitgevoerde stap of terugkeren naar een eerdere.

Klachten

Uitspraken die aangeven dat de situatie of het gedrag van de cliënt, of de gevolgen daarvan, door de cliënt als negatief beleefd worden.

Klachtenanalyse

Diagnosticus verzamelt de klachten en gaat na of de verwoording ervan door de cliënt ook werkelijk overeenkomt met wat deze bedoelt.

De verhelderende diagnose

De uitkomst van de klachtenanalyse, dit is een ordening van klachten die door de cliënt omschreven en herkend worden en waarop de hulpvragen dus betrekking hebben.

Problemen

Situaties of gedragingen van de cliënt waarover de diagnosticus op empirische of theoretische gronden aan kan nemen dat er sprake is van een toestand die ongunstig is voor de cliënt.

Probleemanalyse

Diagnosticus legt een verband tussen de klachten en problemen, correspondeert dit, groepeert en benoemt de problemen en hij bepaalt wat de ernst ervan is.

De onderkennende diagnose

De uitkomst van de probleemanalyse; een benoeming van het probleem in een terminologie die door het forum van diagnostici onderschreven kan worden.

Verklaringen

Empirisch getoetste uitspraken over condities, die afzonderlijk of samen voor het probleem hebben gezorgd of die het probleem in stand houden.

Verklaringsanalyse

Diagnosticus stelt hypothesen op, leidt hier empirisch toetsbare voorspellingen uit af, formuleert deze en toetst deze en stelt een integratief beeld op.

De verklarende diagnose

Een samenhangend beeld, waarin één of meerdere condities met een bepaalde mate van waarschijnlijkheid als verklaring voor het probleem gezien kunnen worden.

Indicaties

Empirisch of theoretisch onderbouwde aanbevelingen voor één of meerdere interventies.

Indicatieanalyse

De diagnosticus formuleert in overleg met de cliënt of diens omgeving een globaal interventiedoel. Hij inventariseert de in aanmerking komende typen interventie, bepaalt in overleg het nut van de mogelijke alternatieven, onderzoekt of de indicatiecriteria voor de interventies van toepassing zijn, schat in wat de kans van slagen is en formuleert een uiteindelijke aanbeveling.

De indicerende diagnose

De uitkomst van de indicatieanalyse; een lijst van indicaties in de zin van aanbevelingen voor mogelijke interventies.

Volledige klinische cyclus

Koppeling van de diagnostische cyclus aan de therapiecyclus met als stappen planning, uitvoering en beoordeling van het effect.

Regulatieve cyclus

De algemene methodologische grondfiguur van het wetenschappelijke handelen.

Verwijzer

De persoon die de cliënt vanuit een professionele relatie heeft gewezen op het belang van psychopedagogische hulpverlening, dit is bijvoorbeeld een huisarts, leerkracht, raadsman of een pastor.

Aanmelder

Degene die daadwerkelijk contact heeft opgenomen met de hulpverlener, met het verzoek aandacht te besteden aan de problemen van de cliënt.

Opdrachtgever

De persoon die volgens een wettelijk-professionele bevoegdheid de opdracht heeft gegeven tot het uitvoeren van een diagnostisch onderzoek.

Cliënt

De persoon waarop het diagnostisch onderzoek betrekking heeft.

Cliëntsysteem

De groep van personen waarop het diagnostisch onderzoek betrekking heeft.

Betrokkenen

Alle overige personen of instanties die op zo’n manier aan de aanmelding en het vervolgtraject gerelateerd zijn dat zij op de een of andere manier wel op de hoogte moeten worden gesteld van de uitkomst van het onderzoek, binnen de vigerende regels en rekening houdend met de wensen van de cliënt.

Hulpverleningstraject

De opdrachtgever is de cliënt zelf of is diens wettelijke vertegenwoordiger; de aanmelding is op initiatief of minstens met vrije instemming van de cliënt tot stand gekomen.

Diensverleningstraject

De opdrachtgever is extern, dit is dus niet de cliënt zelf of diens wettelijke vertegenwoordiger; de cliënt werkt dan (al dan niet verplicht) mee aan het onderzoek ten behoeve van de opdrachtgever.

Procedurele vrijheid

Er worden bij voorbaat geen stappen uit de diagnostische cyclus uitgesloten; het varieert per aanmelding hoe het traject eruit zal zien.

Inhoudelijke vrijheid

De mate van beslisvrijheid wat betreft de inhoud van wat wordt onderzocht; wanneer slechts één van de partijen (diagnosticus of cliënt) bepaalt wat er onderzocht wordt, dan is er voor de andere partij geen beslisruimte.

Startcontract

De diagnosticus maakt de verwachtingen over en weer hierin expliciet. Dit heeft geen formeel-juridische status, maar wordt opgesteld in het kader van hulpverlening en samenwerking.

Relationele voorwaarden

De diagnosticus moet in staat zijn tot een luisterende, empathische, ondersteunende en integere houding.

Zakelijke voorwaarden

De diagnosticus moet in staat zijn om correcte informatie te verstrekken over wat de cliënt en/of de opdrachtgever wel of niet kunnen verwachten en wat de mogelijke alternatieven zijn wanneer er geen vervolgtraject plaats zal vinden.

Klacht

Hierin wordt tot uitdrukking gebracht dat men ‘iets’ (zoals een gedachte, een gedrag, een gevoel, een gebeurtenis, het opvoeden) als negatief beleefd: ongewenst, storend, afwijkend, belemmerend, niet meer beheersbaar, zorgelijk, enzovoort.

Klachtanalyse

Het proces van het verhelderen van klachten, met het oog op het formuleren van expliciete hulpvragen die het aanknopingspunt vormen voor verder onderzoek. De uitkomst van de klachtanalyse is de verhelderende diagnose.

Hulpvraag als funderend beginsel

De veronderstelde relatie tussen de ervaring van een discrepantie enerzijds en de behoefte van de persoon of diens omgeving om hierin een positieve veranderen te brengen anderzijds.

Impliciete hulpvraag

De onuitgesproken, maar latent aanwezig veronderstelde hulpvraag.

Expliciete hulpvraag

De duidelijk geformuleerde vraag om bepaalde hulp die op grond van de klachtanalyse tot stand komt.

Interpretatie

Het toekennen van een inhoudelijke en emotionele betekenis aan de klacht van de cliënt of diens omgeving en aan de daarbij aansluitende hulpvraag.

Verhelderende diagnose

Een voor de cliënt overzichtelijke ordening in diens klachten en hulpvragen, die door de cliënt als dekkend wordt ervaren voor de beleefde zorgen en onmacht.

Professionele voorwaarden

De attitude van de diagnosticus; een onbevangen, luisterende houding en een inlevend vermogen.

Methodologische voorwaarden

Een verhelderende gespreksmethodiek, op kennis van vertekeningen in de besluitvorming van deze fase en op de manier waarop deze voorkomen kunnen worden.

Hermeneutiek

Het zo scherp mogelijk verbaal vertolken van de veronderstelde bedoeling van de cliënt (zonder dat de diagnosticus daarin zijn eigen inzichten verwerkt), en op het gebruiken van het begrip van de ander als toets voor het eigen begrijpen.

Vraagstelling

De door de diagnosticus ‘afgeslankte’ formulering van de diagnostische hulpvraag waarop – in overleg met de cliënt – diagnostisch onderzoek een antwoord moet geven. Vraagstellingen kunnen worden gespecificeerd naar het doel van het beoogde onderzoek.

Verhelderende vraagstellingen

Vragen een uitspraak over welke hulpvragen gekoppeld zijn aan de klachtervaringen van de cliënt.

Onderkennende vraagstellingen

Vragen een uitspraak over wat er aan de hand is, om welk soort probleem of stoornis het gaat.

Verklarende vraagstellingen

Vragen een uitspraak over de condities die het probleem hebben veroorzaakt, uitgelokt of instandgehouden en zijn een uitwerking van de algemene hulpvraag: ‘waarom is dit aan de hand?’.

Indicerende vraagstellingen

Vragen een uitspraak over wat gedaan kan worden om een onderkend probleem (of stoornis) aan te pakken.

Diagnostisch onderzoek

Alle handelingen die de diagnosticus verricht ter beantwoording van de vraagstelling. Het onderzoek dat de diagnosticus uitvoert om de vraagstellingen te beantwoorden die binnen het bereik van de diagnostische cyclus vallen, typeren we naar analogie van de soorten vraagstellingen als respectievelijk gericht op verheldering, onderkenning, verklaring en indicatie.

Diagnostisch scenario

Een reeks van typen onderzoek, per diagnostische hulpvraag geordend en afgestemd op de principes van de diagnostische cyclus.

Probleemanalyse

Beschrijving, ordening, benoeming en taxatie van de ernst van het probleemgedrag.

Disfunctioneel gedragscluster

Probleemgedragingen zijn vaak aan elkaar gerelateerd en vormen een patroon van niet-adequate gedragsuitingen en reacties.

Subklinisch probleemgedrag

De hulpvragen van de cliënt hebben te maken met gedragingen en situaties die wel extra aandacht en zorg vragen, maar die niet direct in aanmerking komen voor diagnostisch onderzoek en eventuele interventie of behandeling binnen de (klinische) hulpverlening.

Verklaringsanalyse

Hierbij gaat het om het verklaren van probleemgedrag, maar ook om het opsporen van het samenspel van condities die tot déze mate van ernst hebben geleid. Gelijksoortige problemen met een verschillende ernst vergen uiteindelijk een verschillende verklaring.

Probleemgedrag

Zowel interne als externe disfunctionele gedragingen die een normaal ontwikkelingsverloop in gevaar brengen.

Interne gedragingen

Gedachten en gevoelens.

Externe gedragingen

Observeerbare handelingen.

Beschrijving

De diagnosticus legt in de fase van de probleemanalyse een zo objectief mogelijk beeld vast van de omvang en de aard van het probleemgedrag. De diagnosticus wil de disfunctionele gedragingen inventariseren, zo weinig mogelijk beïnvloed door zijn eigen interpretatie.

Ordening

Het onderbrengen van de probleemgedragingen van het individuele kind in syndromen of stoornissen. In de diagnostische cyclus wordt deze ordening in eerste instantie in stand gebracht door vergelijking van de lijst van individuele probleemgedragingen met de beschikbare classificatiesystemen voor probleemgedrag.

Taxatie

Een uitspraak over de gradatie of mate van ernst, niet alleen van afzonderlijke probleemgedragingen, maar – indien van toepassing- ook van het syndroom/de stoornis als zodanig. De mate van ernst is afhankelijk van de mate waarin het probleemgedrag of de stoornis de persoonsontwikkeling van de cliënt aantast of bedreigt.

Intern consistent

De gedragingen die in één categorie zijn opgenomen moeten vaker met elkaar samengaan dan op grond van toeval te verwachten valt.

Goed te onderscheiden

Gedragingen in een betreffende categorie moeten sterker met elkaar samenhangen dan met gedragingen in andere categorieën.

Voorlopig diagnostisch denkschema

Een eerste conceptueel ‘schema’ dat de diagnosticus opstelt op basis van de informatie uit de voorgaande stappen en door een koppeling te maken met beschikbare kennis: zowel empirische als klinische kennis.

Case formulation

Beweringen over de condities die tot dít probleem van déze cliënt hebben geleid of die het in standhouden.

Conditie

Een variabele die volgens het wetenschappelijke kennisbestand verantwoordelijk is voor het in gang zetten of houden van een probleem.

Wetenschappelijke verklarende hypothese

Een bewering over de veronderstelde causale samenhang tussen twee of meer condities.

Verklarende onderzoekshypothese

Een toetsbare (deel)bewering over een conditie die verondersteld wordt een verklaring te zijn voor het onderkende probleem.

Toetsprocedure

Het operationaliseren van de condities uit de verklarende onderzoekshypothese door de keuze van middelen en criteria.

Onderzoeksmiddelen

Alle middelen die bruikbaar zijn om een conditie uit een hypothese te operationaliseren.

Toetsingscriteria

Geven aan welke maatstaven bij de gekozen middelen worden gebruikt om te beslissen of een onderzoekshypothese kan worden aangenomen.

Het integratief beeld

Een geretoucheerde versie van het voorlopig diagnostisch denkschema, waarin nu de relaties tussen condities en probleem en tussen de condities onderling een gewicht krijgen.

Indicatieanalyse

Het komen tot een beslissing over het best passende type interventie voor een probleem, gelet op de aard van het probleem en gebaseerd op de theoretische of empirische kennis over het verwachte nut van deze aanpak in zo’n situatie.

Indicerende diagnose

Een lijst van één of meer aanbevelingen voor een type interventie, afgestemd op het ook door de cliënt gewenste algemene doel en rekening houdend met eventuele (contra-)indicatiecriteria.

Interventie

Alle vormen van professioneel-gedragswetenschappelijke hulpverlening.

Theoretische argumenten

Verwijzen bij voorkeur naar de ontstaans- en veranderingsprocessen van klachten en problemen, omdat die inzicht kunnen geven in de werkzame principes van de voorgestelde behandeling.

Empirische argumenten

Feitelijke kennis over, onder andere, de uitkomsten van een interventie bij (groepen van) cliënten met gelijkaardige klachten, problemen en verklaringen, maar bijvoorbeeld ook kennis over de werkwijze, gemiddelde duur en omvang van een interventie.

Indicatie (faciliterende factor)

Elk kenmerk dat positief gerelateerd is aan het succes van een interventie; de aanwezigheid van dit kenmerk verhoogt de kans van slagen.

Contra-indicatie (belemmerende factor)

Elk kenmerk dat negatief gerelateerd is aan het succes van de behandeling; bij aanwezigheid neemt de kans van falen toe.

Advies

Raadgeving of bericht op verzoek; antwoord op de hulpvraag van de cliënt.

Opzet

De samenstelling van deelnemende personen, de locatie waar het gesprek plaats zal vinden, de duur ervan, de indeling in stappen, de te hanteren gesprekstechnieken, enz.

Inhoud

Geeft aan waarop het gesprek betrekking heeft.

Techniek-professioneel verslag

Een verslag dat bedoeld is voor collega’s en andere vakgenoten. Hierin worden alle stappen van de diagnostische cyclus helder en beknopt gepresenteerd, met de juiste en volledige vermelding van naspeurbare bronnen, instrumenten, uitslagen en psychometrische gegevens.

Cliëntverslag

Een vertaling – of bewerking- van het technisch-professionele verslag; het is bestemd voor de cliënt zelf.

Probleemherkenning

Onderkennen dat er een probleem is, wat vertaald naar de praktijk van de jeugdzorg wordt weergegeven.

Probleemdefiniëring

Een ontstaanstheorie maken, die door middel van diagnostisch onderzoek getoetst wordt.

Treatment integrity / implementation fidelity

Het bewaken van de effectiviteit van de interventie; wordt de behandeling ook zo in praktijk gebracht als bedoeld was?

Empirische cyclus

Speelt een rol op specifieke onderzoeksmomenten binnen het regulatieve proces en is gericht op het betrouwbaar en valide verwerven en verwerken van informatie met het oog op het nemen van een beslissing. De cyclus bestaat uit 5 fasen:

1. Observatie

Nodig om gegevens te verzamelen en te groeperen.

2. Inductie

Het formuleren van hypothesen op basis van waarnemingen.

3. Deductie

Het afleiden van toetsbare voorstellingen uit die hypothesen.

4. Toetsing

Het nagaan of de voorspellingen uitkomen door nieuwe gegevens te verzamelen.

5. Evaluatie

Het verbinden van de uitkomsten van het onderzoek aan de hypothesen: kunnen zij de toetsing doorstaan of worden ze verworpen?

Formele kennis

Kennis die door wetenschappelijk onderzoek is geproduceerd en een zeker waarheidsgehalte heeft. Als die uitspraken over een omschreven gebied van de werkelijkheid gaan en een logisch samenhangend systeem vormen, waaruit toetsbare hypothesen zijn af te leiden, vormen ze een wetenschappelijke theorie.

Praktische kennis

Kennis die niet altijd expliciet gemaakt kan worden; manieren van interpreteren van gebeurtenissen en manieren van iets doen aan gebeurtenissen zijn hier namelijk ook bij inbegrepen.

Praktijkparadigma

Een succesvol gebleken wijze om de regulatieve cyclus in een bepaald type probleemsituatie te doorlopen. Ervaringen worden benut, gecombineerd en geïntegreerd om voor nieuwe situaties weer verklaringen te vinden.

nosologische of ziekte model

Als een arts bij een patiënt een ziekte constateert, wil dat zeggen dat hij ziet een samenhang ziet tussen bepaalde oorzaken, die leiden tot een bepaald proces, dat resulteert in bepaalde verschijnselen (symptomen), die soms in een bepaalde samenhang (als een syndroom) optreden, en die een bepaalde ontwikkeling doormaken (het verloop), waaromtrent een voorspelling (de prognose) gemaakt kan worden, en die reageren op bepaalde therapieën.

Differentiaaldiagnostiek

Om de symptomen en het verloop van het ziekteproces te herkennen als kenmerkend voor een bepaalde ziekte, moeten regels toegepast worden waarmee in onderscheid gemaakt kan worden tussen het ene syndroom en het andere.

Syndroom

Een groep symptomen die met elkaar in een meer of minder vast verband voorkomen.

Symptoom

Een betaald gedrag (zoals impulsiviteit), een beleving (zoals een sombere stemming), een perceptie (zoals een hallucinatie) of een cognitie (bijvoorbeeld een irrationeel idee).

Psychiatrische classificatie

Het ordenen en groeperen van symptomen om tot de aanwezigheid van een syndroom te kunnen besluiten.

Categoriale of klinische classificatiesystemen

Gebaseerd op datgene wat in de klinische praktijk relevant wordt geacht voor individuele diagnostiek.

DSM

Gaat uit van de APA, uitsluitend gericht op het classificeren van psychische stoornissen.

As

Een dimensie waarop een bepaald aspect van de problematiek gecategoriseerde kan worden.

ICD

Gaat uit van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en werd aanvankelijk bedoeld om doodsoorzaken vast te stellen en later om de reden voor ziekenhuisopname in een omschrijving vast te kunnen leggen.

Comorbiditeit

Het samengaan van onafhankelijke stoornissen in een mate die boven het kansniveau van de afzonderlijke prevalenties uitstijgt.

Differentiële psychologie

Richt zich op het vaststellen van individuele veranderingen in gedrag in samenhang met leeftijd.

Het psychodynamische model

Volgens dit model is er een conflict tussen de strevingen van het individu en de ontwikkelingsstaken waarmee het vanuit de buitenwereld te maken krijgt. Hoe nieuwe conflicten verwerkt worden, wordt beïnvloed door de manier waarop oude conflicten zijn opgelost.

Id

De primaire behoeften van het individu.

Superego

De geïnternaliseerde regels van de omgeving.

Ego

Dit bemiddelt tussen id en superego.

Gedragstherapeutisch model

Probleemgedrag bestaat omdat het wordt bekrachtigd, ofwel door de persoon zelf, ofwel door de omgeving.

Functieanalyse

Nagaan welke factoren het gedrag uitlokken en/of in stand houden. Informatie hiervoor wordt vaak verkregen door gesprekken of door observatie.

Klinisch pluralistisch

diverse theorieën hebben naast elkaar recht van bestaan en gesystematiseerde klinische ervaringen bevorderen een evenwichtige en relevante theorievorming.

Zoekschema

Een ordening van de werkelijkheid die gebruikt wordt bij het selecteren van informatie.

Regulatieve cyclus

Een hulpmiddel om het cognitieve proces te disciplineren, te expliciteren en te verantwoorden.

Inductief karakter

Exploderend onderzoek met een open vraagstelling: van welk verband zou er sprake kunnen zijn?

Deductief karakter

Gericht onderzoek met een gesloten vraagstelling: is er sprake van verband X?

Microniveau

Hij betrekking op iedere afzonderlijke handeling die de hulpverlener verricht ten opzichte van hulpvrager.

Macroniveau

Heeft betrekking op het gehele hulpverleningsproces, van het begin tot het eind.

Primaire factoren

Externe (fysieke of sociale) of interne (biologische of psychische) stimuli die altijd voorafgaan aan het probleemgedrag.

Secundaire factoren

Factoren die de gevoeligheid voor de primaire factoren is een. Dit zijn bijvoorbeeld stoornissen die het denken af waarnemen beïnvloeden of aan gebeurtenissen die een geïrriteerde stemming.

Tertiaire factoren

Condities als een zintuiglijke handicap, en gebrek aan sociale vaardigheden of omgevingskenmerken zoals lawaai en gebrek aan structuur in activiteiten die samen kunnen hangen met de kwetsbaarheid.

Monitoring

Steeds blijven nagaan of en in hoeverre de gestelde doelen bereikt worden en alert zijn op mogelijke

problemen.

Behandelingsevaluatie (postmeting)

Met de meetinstrumenten kan worden nagegaan in hoeverre de gewenste verandering is opgetreden.

Theoriegerichte evaluatie

Men gaat na welke concepten blijkbaar lijken, welke theorieën lijken te gelden, of er theorieën gefalsificeerd zijn, welke interventies effectief bleken, welke procedures beter gevolgd hadden kunnen worden en wat men bij de eerste analyse over het hoofd heeft gezien.

Langetermijnevaluatie (follow up)

Drie maanden tot een jaar na de evaluatie vindt er nog een contactmoment plaats tussen de hulpvrager en de hulpverlener, om na te gaan in hoeverre de geboekte resultaten stand hebben gehouden.

Bredebandonderzoek

De hulpverlener gaat op zoek naar informatie over een veelheid van gebieden waar zich problemen zouden kunnen voordoen.

Smallebandonderzoek

Gerichter onderzoek.

Genormeerde tests (norm-referenced tests)

Hierbij maakt men gebruik van een expliciete norm die vaak in tabellen in vastgelegd. Meestal is deze norm tot stand gekomen op basis van een representatieve steekproef.

Screeningstests

Genormeerde tests die de hulpverlener in staat stellen om in korte tijd een indruk te krijgen van een bepaald aspect van het functioneren.

Criteriumtoetsen

Toetsen waarin getest wordt in hoeverre een kind bepaalde kennis of vaardigheden beheerst. De vraag is hierbij dus niet in hoeverre het gedrag afwijkt, maar hoe ver het kind gevorderd is op weg naar doel x; kortom, het meet de individuele vooruitgang met betrekking tot bepaalde vaardigheden.

‘Communication-referenced’ onderzoeksinstrumenten

Geeft beschrijvingen van het typerende gedrag, zonder te vergelijken met een referentiegroep of met van tevoren vastgestelde gedragscriteria.

Diagnostisch interview

Een vraaggesprek dat gevoerd wordt in het kader van de diagnostiek binnen een hulpverleningsrelatie in de somatische en geestelijke gezondheidszorg.

Anamnese

Bestaat uit een speciaal deel, waarin het klachtenpatroon wordt blootgelegd, en een algemeen deel, waarin het lichamelijk functioneren wordt nagegaan aan de hand van verschillende orgaansystemen.

Werktheorie

Een welomschreven theorie die tussen algemeen wetenschappelijke theorieën en theorieën die de clinicus uiteindelijk formuleert over de concrete casus, inzit. Ze zijn belangrijk bij de verwerving en ordening van informatie tijdens het diagnostisch interview.

Availability bias

Patronen die men recent heeft gezien steeds weer zien en op basis daarvan steeds dezelfde diagnoses stellen, zonder nog naar andere patronen of diagnoses te kijken.

Criteriavariantie

Stelt welke symptomen aanwezig moeten zijn om een diagnose te mogen stellen.

Informatievariantie

Stelt welke informatie verzameld moet worden en hoe dit moet gebeuren.

Sterk gestructureerde interviews

Specificeren de exacte reeks van vragen en ook de bewoordingen daarvan. Ook zijn er strakke regels voor het noteren en scoren van de antwoorden.

Semi-gestructureerde interviews

Minder restrictief in de voorgeschreven afname en scoringsprocedure. Zowel de interviewer als de ouders zijn hierdoor vrijer, vergt wel veel ervaring van de interviewer.

Wich one procedure

Dit is gebaseerd op het principe dat de passieve taalbeheersing van kinderen met ernstige taalmoeilijkheden meestal beter is dan hun actieve taalbeheersing. Het kind wordt gevraagd om een gezinstekening te maken, waarna er een groot aantal vragen gesteld wordt die allemaal op de personen op de tekening slaan. Deze vragen beginnen allemaal met wie; het kind kan de personen aanwijzen en er is dus geen verbale respons vereist.

Circulariteit

De wijze waarop de wisselwerkingen in het systeem plaatsvinden: de gedragingen van de één zijn zowel oorzaak als gevolg van de gedragingen van de ander.

Intensiteit

Bepaalt of een lid meer of minder tot een systeem behoort; geeft grenzen aan.

Hiërarchie

Hierbij gaat het niet alleen om wie hoger of lager in rangorde staat, maar vooral ook hoe een lid of systeem het andere controleert.

Gezins Dimensie Schalen (GDS)

Hiermee wordt voortgeborduurd op onderzoek rond het Circumplexmodel. Wordt met twee begrippen onderbouwd; gezinscohesie en gezinsadaptatie.

Gezinscohesie

De mate waarin gezinsleden gescheiden of verbonden zijn met het gezin. Dit wordt gemeten met de concepten emotionele betrokkenheid, grenzen, coalities, besluitvorming en afhankelijkheid.

Gezinsadaptatie

De mate waarin het gezin zich flexibel weet aan te passen aan diverse gezinstaken en in staat is tot verandering. Dit wordt gemeten aan de hand van de concepten macht in het gezin en onderhandelingsstijl.

De Nijmeegse Vragenlijst voor de Opvoedingssituatie (NVOS)

Geeft informatie over de subjectieve beleving door ouders van hun problematische opvoedingssituatie. Deze vragenlijst is gebaseerd op het stressmodel van Lazarus en de attributietheorie van Wiener.

Subjectieve gezins- of opvoedingsbelasting

De verhouding tussen opvoedingsdraagkracht en opvoedingsdraaglast.

Vragenlijst voor Gezinsproblemen (VGP)

Hiermee krijgt men een beeld van de moeilijkheden in het gezin zoals door de ouders waargenomen. De nadruk ligt op communicatie in het gezin, affectieve betrokkenheid, uitoefening van controle en het gebruik van waarden en normen.

Ouder-Kind Interactievragenlijst-Revised (OKIV-R)

Richt zich op de kwaliteit van de opvoedingsrelatie en heeft twee sub schalen: conflicthantering en acceptatie.

Gezinschecklist

Een praktische hulp waarmee observaties en oordelen uit het gezinsinterview systematisch kunnen worden vastgelegd. Deze checklist is opgesteld door vijf centrale begrippen of kenmerken van het gezin uit de literatuur te kiezen en rond elk begrip een aantal items te groeperen. De 5 kenmerken:

Historische en topografische kenmerken

De aanwezige en afwezige gezinsleden, de positie ten opzichte van elkaar tijdens het gesprek, de samenstelling van het gezin, etnische achtergrond van de gezinsleden, het belang van godsdienst of levensbeschouwing, de mate waarin tradities een rol spelen.

Structurele kenmerken

Wie de opvoeders zijn, hoe de opvoedingstaken verdeeld zijn, hoe de ouders de opvoeding ervaren, hoe beslissingen tot stand komen en hoe de betrokkenheid is van de andere kinderen bij het aangemelde kind.

Communicatieve kenmerken

De cohesie, het morele klimaat (wat wordt beloond en gestraft? Wat wordt gecorrigeerd en hoe?) en (meta)communicatie (hoe is de luistervaardigheid in het gezin? Hoe zijn de mogelijkheden tot verbaliseren en non-verbaal communiceren?).

Emotionele kenmerken

Loyaliteiten en het affectieve klimaat (bijvoorbeeld de sfeer in het gezin, geven en nemen).

Ontwikkelings- of fasekenmerken

Het aanpassingsvermogen van het gezin met betrekking tot eisen van binnenuit en van buitenaf.

Triangulatie

Gedwongen partijkeuze voor één ouder en tegen de andere.

Coalitievorming

Een stabiele relatie tussen een ouder en een kind en tegen de andere ouder.

Omleiding

De vorming van een front tegenover het kind dat als enige probleem beschouwd wordt.

Parentificatie

Het tot ouder maken van het kind door de ouders, en een kind dat de ouderrol op zich neemt.

Q-data

Questionnaire data: vragenlijsten.

T-data

Test data: testonderzoek.

L-data

Life-record data: directe observaties in alledaagse situaties.

Response classes

Clusters van gedragingen die elk afzonderlijk eenzelfde samenhang vertonen met stimuli in de omgeving.

Formele informatie

Wat de ouders aan informatie geven.

Informele informatie

Dat wat tijdens de gesprekken met de ouders door de diagnosticus wordt waargenomen.

Latentie

Het tijdsverloop tussen een signaal om gedrag te vertonen en het daadwerkelijke begin van de gedragsuiting.

Time sampling

Wordt vooral gebruikt bij veelvoorkomende gedragingen en dan die gedragingen, die zich gedurende een hele dag voordoen, waak ongeacht de situatie waarin. Het is dan niet haalbaar om voortdurend te observeren en daarom kiest de observator tijdsintervallen gedurende de dag, waarin het doelgedrag genormeerd en meestal geturfd wordt.

Event sampling

Is geschikt bij probleemgedragingen die vrij weinig voorkomen. De observator maakt elke keer bij het optreden van een bepaald probleemgedrag aantekeningen en vaak wordt hierbij de tijdsduur ervan genoteerd. Zo kan ook de frequentie en de gemiddelde duur van elk doelgedrag per dag berekend worden.

AB-design

Een heel eenvoudig (quasi-)experimenteel design, want de proefopzet bestaat uit slechts twee fasen: een baselinefase (A) en een interventiefase (B).

Baselinefase

Het doelgedrag wordt vastgesteld, zoals dat vóór de interventie aanwezig is; we spreken dan wel van het beginniveau.

Interventiefase

Tijdens deze periode wordt een verandering van het doelgedrag in frequentie of in duur verwacht.

Multiple baseline design

Twee of meer gedragingen worden tegelijkertijd geobjectiveerd en vastgesteld, waarna bij één van de doelgedragingen een interventievariabele wordt geïntroduceerd. De andere doelgedragingen worden zonder interventie geobserveerd en in de grafiek genoteerd. Als een doelgedrag na de interventie verandert terwijl de andere doelgedragingen in frequentie of duur van het optreden hetzelfde blijven, wordt er een relatie verondersteld tussen de interventie en het veranderende doelgedrag.

Psychomotorisch en neuropsychologisch functioneren

Het gehoor, de tastzin, het gezichtsvermogen, kleurenblindheid, oog-handcoördinatie, figuurachtergrondwaarneming, kritische waarneming, fijne motoriek, concentratievermogen, afleidbaarheid en spanningsboog.

Richtinggevende hypothese

Patronen die de diagnosticus op basis van zijn theoretische of ervaringskennis meent te herkennen in de informatie van en over de cliënt. Ze hebben de vorm van min of meer voorlopige uitspraken over de aard, het ontstaan en voortbestaan van de gesignaleerde opvoedingsproblematiek.

Onderzoekshypothese

De vereenvoudiging en toespitsing van de richtinggevende hypothese, teneinde het te kunnen toetsen.

Kent Infant Development Scale, Nederlandse bewerking (KID-N)

Een ontwikkelingsschaal voor gericht onderzoek naar de ontwikkeling van kinderen tot 14 maanden. De schaal is ook geschikt voor jonge kinderen met motorische en/of cognitieve beperkingen en voor kinderen met ernstige meervoudige beperkingen tot ongeveer 8 jaar. De schaal bestaat uit een vragenlijst met 252 items die bij de ouders wordt afgenomen. De totaalscore kan worden gesplitst in scores met betrekking tot motoriek, cognitie, sociaal gedrag, zelfredzaamheid en taal.

Herziene van Wiechenschema

Een schema voor individuele screening van de psychomotorische ontwikkeling van 0- tot 4;6-jarigen, zoals dat op consultatiebureaus plaatsvindt. De items richten zich op grove en fijne motoriek, adaptatie, taalontwikkeling, sociaal gedrag en de persoonlijkheid.

Denver Ontwikkelingsscreeningstest (DOS)

Een ontwikkelingsschaal die gericht is op het screenen van de sociale ontwikkeling, de taalontwikkeling, de motorische ontwikkeling en het adaptief gedrag, om ontwikkelingsstoornissen vroeg te herkennen bij kinderen van 0:0,5 tot ongeveer 6;6 jaar. In ongeveer een kwartier wordt op grond van representatieve normen de aanwezigheid van een aantal ‘mijlpaalgedragingen’ nagegaan.

Bayley Scales of Infant Development, 2^e editie, Nederlandse bewerking (BSID-II-NL)

Een ontwikkelingsschaal voor gericht onderzoek naar het ontwikkelingsniveau van kinderen van 1 tot 42 maanden. De BSID-II-NL bevat 3 schalen; een mentale schaal, een motorische schaal en een gedragsobservatieschaal.

Ordinale Schalen (OS)

Een Nederlandse bewerking van de Ordinal Scales of Psychological Development. Het is een ontwikkelingsschaal voor gericht onderzoek naar het niveau van de sensomotorische ontwikkeling van kinderen van ongeveer 2 maanden tot 2 jaar.

Psychoeducational Profile, Revised (PEP-R)

Deze criterion-referenced ontwikkelingsschaal is in 1 à 2 uur af te nemen en is gericht op het in kaart brengen van sterke en zwakke kanten van de functieontwikkeling en van autistiforme psychopathologie bij kinderen van 1 tot 5 à 6 jaar.

McCarthy Ontwikkelingsschalen (MOS)

Deze ontwikkelingsschaal is in drie kwartier tot een uur af te nemen wanneer men gericht onderzoek wil doen naar het ontwikkelingsniveau van kinderen van 2;6 jaar tot 8;6 jaar. De test heeft betrekking op verbale, perceptueel-performale, redeneer-, geheugen- en motorische vaardigheden.

Gross vormbord

Duurt ongeveer 10 minuten. Kinderen van 2;8 tot 6;3 jaar worden ermee gescreend op het niveau van de cognitieve ontwikkeling. De test heeft betrekking op visuomotoriek (bijvoorbeeld snelheid en planning) en geheugen. Test is ook goed bruikbaar bij verstandelijk gehandicapten.

Pictorial Test of Intelligence (PTI)

Een non-verbale intelligentietest voor kinderen van 3 tot 8 jaar die spraak- en of motorische problemen hebben. Het kid kan antwoorden door een antwoordalternatief aan te wijzen of door slechts naar de goede plaat te kijken.

Leertest Etnische Minderheden (LEM)

Geschikt voor Turkse, Marokkaanse en Nederlandse kinderen van 5;4 jaar tot en met 7;9 jaar.

Intelligentietest voor Visueel Gehandicapte Kinderen (ITVIK)

Een test voor gericht onderzoek naar de algemene intelligentie bij kinderen met een visuele handicap van 6 tot 15 à 16 jaar. Sommige subtests hiervan werden overgenomen uit de WISC-RN, andere uit de RAKIT.

Voorlopers in Communicatie (ComVoor)

Een criteriumgericht instrument waarmee het begripsniveau van tactiel en/of visueel waarneembare communicatie bij kinderen van 1 tot en met 6 jaar met een autismespectrumstoornis bepaald kan worden. Afgestemd op de waarnemingsproblematiek van deze kinderen.

Motoriektest voor Zwakzinnigen (MTZ)

Een norm-referenced test voor gericht onderzoek naar de grove motoriek van verstandelijk gehandicapten tot 16 jaar. De test bestaat uit 20 eenvoudige opdrachten, begint heel eenvoudig en wordt steeds iets lastiger. Voor rolstoelgebruikers zijn speciale instructies ontworpen.

Beery Buktenica Developmental Test of Visual Motor Integration, 5R (Beery-Buktenica VMI-5R)

Kan individueel en in groepsverband afgenomen worden en duurt ongeveer 20 minuten. De bedoeling is screening of gericht onderzoek naar het ontwikkelingsniveau van de oog-handcoördinatie bij kinderen van 2 tot en met 18 jaar en volwassenen. Het kind wordt gevraagd om geometrische figuren te kopiëren. Vervolgens worden een leeftijdsequivalent, een percentielscore en een met WISC vergelijkbare standaardscore berekend.

Movement ABC Test

Een norm-referenced test voor gericht onderzoek naar drie aspecten van de motoriek: fijne motoriek, balvaardigheid en evenwicht.

Symbolic Play Test, 2^e editie (SPT)

Een test voor screening van het spelniveau van kinderen van 1 tot 3 jaar. De test doet een beroep op het vermogen tot symbolisch spel, wat gezien wordt als een voorloper van de ontwikkeling van taal. Dit maakt de test interessant bij vroegtijdige onderkenning van taalstoornissen en stoornissen uit het autistisch spectrum.

Theory-of-Mind-test (TOM)

Bestemd voor gericht onderzoek bij kinderen van 5 tot 12 jaar naar de mate waarin zij zich kunnen verplaatsen in een ander. De test bestaat uit 20 items die door middel van een interview worden afgenomen en vergt van het kind enige taalvaardigheid. De test is geschikt voor kinderen met problemen in de sociale en emotionele ontwikkeling, vooral bij kinderen met een autismespectrumstoornis en is direct bruikbaar voor de behandelplanning.

Sociale Interpretatie Test (SIT)

Doet gericht onderzoek naar het vermogen om sociale situaties samenhangend en kritisch waar te nemen en te interpreteren. De test kan afgenomen worden bij kinderen vanaf groep 3, maar voor 6 jarigen is de test soms te moeilijk. De test kan ook als evaluatie-instrument gebruikt worden, bijvoorbeeld bij autistische kinderen.

Bourdon-Vos Test voor Kinderen (BVT-K)

Een test voor gericht onderzoek naar de voortdurende selectieve aandacht of concentratie bij kinderen van 6 tot 18 jaar. De test meet snelheid en nauwkeurigheid van waarnemen.

Ishihara-testreeks voor Kleurenblindheid

Voor alle leeftijden (vanaf 2 à 3 jaar) en doet gericht onderzoek naar kleurenblindheid. Duurt een kwartier en bestaat uit 38 platen met kleurencombinaties.

Groninger School Onderzoek

Een instrument dat individueel en groepsgewijs af te nemen is in één tot drie uur. Het doet gericht onderzoek naar cognitieve ontwikkeling, specifieke leervoorwaarden en schoolvorderingen. De uitwerking van de GSO levert een totaal IQ, een schoolvorderingen- en een leervoorwaardenindex op.

ISI-reeks, vorm III

Deze reeks tests is groepsgewijs af te nemen in ongeveer 4 uur en is bestemd voor groep 7 en 8 van de basisschool. De tests doen gericht onderzoek naar schoolvorderingen, intelligentie en interesses in verband met het voortgezet onderwijs.

Nederlandse Differentiatie Testserie (NDT)

Deze test is groepsgewijs af te nemen in ongeveer 3,5 uur en doet gericht onderzoek naar cognitieve en affectieve factoren die belangrijk gevonden worden voor de differentiatie tussen praktijk-, leerwegondersteunend, beroepsgericht onderwijs en de theoretische leerweg binnen het vmbo.

Family Relations Test

Deze test heeft een versie voor kinderen van 4 tot 8 jaar en een versie voor kinderen van 9 tot 12 jaar. De test doet gericht onderzoek naar de wijze waarop het kind het gezin waarneemt en beleeft. Het kind moet bij deze test kaartjes met bepaalde boodschappen in doosjes stoppen die horen bij poppen die het gezin voorstellen; doordat het kind deze poppen zelf uit mag kiezen, zit er in deze test ook een projectief aspect. Zo kunnen bijvoorbeeld coalities in het gezin in kaart gebracht worden of kunnen na gezinstherapie gewijzigde verhoudingen in het gezin in kaart gebracht worden.

GezinsSysteemTest (GEST)

Een communciation-referenced test die zowel individueel als groepsgewijs af is te nemen en die gebaseerd is op de structurele gezinssysteemtheorie. De test is bedoeld voor gericht onderzoek naar aspecten van de gezinsstructuur: relatiestructuren, cohesie en hiërarchie.

Nijmeegse Gezinsrelatie Test – kinderversie (NGT)

Een test die individueel en groepsgewijs is af te nemen. Het is gericht op de beleving van de gezinsrelaties bij kinderen van ongeveer 9 tot 12 jaar. De test is gebaseerd op de begrippen loyaliteit en binding.

Leuvense Gezinsvragenlijst (LGV)

Een norm-referenced vragenlijst voor gericht onderzoek naar de gezinsstructuur. De lijst heeft 73 items met elk 6 antwoordalternatieven. Ze meet in hoeverre gezinsleden in het gezin conflict, cohesie en organisatie ervaren.

Competentiebelevingsschaal voor Kinderen (CBSK)

Een vragenlijst voor gericht onderzoek en monitoring bij kinderen van 8 tot en met 12 jaar naar de competentiebeleving ofwel zelfwaardering. De test presenteert 36 tegengestelde uitspraken aan het kind. Het kind kiest bij welke groep het zichzelf vindt behoren, waarna het nog een keer kiest tussen ‘hier hoor ik helemaal bij’ en ‘hier hoor ik een beetje bij’. Ieder item wordt op een vierpuntsschaal gescoord en zo ontstaan scores op 6 subschalen; schoolvaardigheden, sociale acceptatie, sportieve vaardigheden, fysieke verschijning, gedragshouding en gevoel van eigenwaarde. De uitkomst wordt weergegeven in percentielscores.

Vragenlijst Positieve en Negatieve Gedachten voor Kinderen (PNG-K)

Deze test heeft 70 items, verdeeld over 35 positieve en 35 negatieve gedachten. Op een vijfpuntsschaal moet het kind scoren hoe vaak een gedachte de laatste week in hem opkwam. Uit de test komt een totaalscore, een score voor positieve affectiviteit (PA) en voor negatieve affectiviteit (NA).

School Vragen Lijst (SVL)

Een begeleidingsinstrument voor leerlingen van 9 tot en met 16 jaar in alle schooltypen, dat bedoeld is voor advisering met betrekking tot de school- en beroepsloopbaan. De lijst heeft 160 items die verdeeld zijn over 10 schalen, ingedeeld in 4 gebieden: motivatie, welbevinden, zelfconcept en sociale wenselijkheid.

De Prestatiemotivatietest voor Kinderen (PVT-K)

Een vragenlijst die zowel individueel als groepsgewijs in ongeveer 30 minuten af te nemen is. Door middel van multiple-choicevragen wordt de prestatiemotivatie gemeten, alsmede de positieve en negatieve faalangst en de neiging om sociaal wenselijke antwoorden te geven.

Junior Nederlandse Persoonlijkheidsvragenlijst (NPV-J)

Een vragenlijst die zowel individueel als groepsgewijs af te nemen is in ongeveer 20 minuten, die gericht onderzoek doet naar inadequatie en sociale inadequatie, volharding, recalcitrantie en dominantie. Voor kinderen van 9 – 15 jaar is de lijst genormeerd.

Trauma Symptom Checklist for Children (TSCC)

Genormeerde vragenlijst voor kinderen van 8 tot en met 16 à 17 jaar die symptomen hebben van een posttraumatische stressstoornis en andere symptoomclusters die soms bij kinderen voorkomen nadat zij slachtoffer of getuige zijn geweest van mishandeling, geweld, ongevallen, rampen en dergelijke.

Expressietests

Gestandaardiseerde opdrachten waarbij het kind met behulp van tekenmateriaal of blokjes, of mondeling of schriftelijk iets maakt of afmaakt. Dat wat het kind maakt ziet men dan als uiting van verschillende onderdelen van het sociaal-emotioneel functioneren, zoals het zelfbeeld, impulscontrole, rigiditeit, creativiteit, lichaamsschema, angst, beleving van het gezin, sociaal functioneren, depressiviteit, psychosen en (seksuele) mishandeling.

Projectietests

Gaat om vrije opdrachten, waarbij vaak enigszins dubbelzinnig materiaal wordt aangeboden, meestal in de vorm van platen of tekeningen. Men gaat ervan uit dat de manier waarop de proefpersoon de stimuli interpreteert informatie kan verschaffen over onbewuste processen.

Menstekening

Een opdracht voor kinderen vanaf ongeveer 4 jaar. Het kind wordt gevraagd twee keer na elkaar een mens te tekenen. Daarna kan gevraagd worden die ze zijn, wat ze doen en denken, enz.

(Dynamische) gezinstekening

Het kind wordt gevraagd om een tekening te maken van ‘een huis met allemaal mensen, net zoals bij jou thuis’, of wanneer het kind 7 jaar of ouder is, van ‘een gezin’. Bij de dynamische gezinstekening wordt gevraagd om het eigen gezin te tekenen, wanneer iedereen met iets bezig is. De tekening kan inzicht geven in de manier waarop het kind de gezinsstructuur ziet.

Familie-In-Dieren-Test (FIDT)

Een test voor gericht onderzoek naar de manier waarop een kind vanaf 5 jaar zichzelf en zijn gezin waarneemt. Het kind moet de gezinsleden noemen, hen omtoveren tot dieren en vervolgens tekenen.

Autotekening (Lonely Draw-A-Car Test)

Het kind wordt gevraagd een auto te tekenen, waarna geprobeerd wordt om een spelsituatie te creëren waarin de proefleider de auto van het kind komt kopen. Voordat hij zijn besluit neemt, moet hij eerst een hele vragenlijst afwerken over de auto. Men veronderstelt dat in de tekening en het spel aspecten van het zelfbeeld naar voren komen, zoals de beleving van de impulscontrole, het symbolische belang van specifieke onderdelen en de mate waarin het kind denkt dat het de moeite waard wordt gevonden.

Zin Aanvul Test (ZAT)

Een communication-referenced test, die 35 items heeft voor kinderen van 5 tot 12 jaar en 70 items voor oudere kinderen. Gericht op het zelfbeeld, toekomstbeeld en de beleving van verschillende milieus zoals school, gezin en vrije tijd. Het kind moet zinnen afmaken die door de proefleider worden voorgelezen.

Zinnenaanvullijst Curium (ZALC)

Een norm-referenced test voor gericht onderzoek naar de emotionele ontwikkeling. Hoewel de test veel op de ZAT lijst, is hij specifiek gericht op het geven van een indicatie van het ego-ontwikkelingsniveau van de proefpersoon. De uitwerking levert een indicatie op van het ego-ontwikkelingsniveau: impulsief, zelfbeschermend, conformistisch, zelfbewust of verantwoordelijk.

Dorpstest

Het kind (6 – 11 jaar) wordt gevraagd om naar eigen inzicht een dorp te bouwen met diverse materialen. Het kind krijgt de instructie om ‘er iets moois van te maken’.

Wereldspel

Men legt al het speelgoed op een hoop op tafel en de instructie luidt dat het kind er een dorp van mag maken.

Scenotest

Biedt de materialen geordend aan, in een doos. De test kent naast sprookjesfiguren meer materialen uit het dagelijks leven. Deze testen (dorpstest, wereldspel, scenotest) bieden inzicht in de belevingswereld van het kind. Proefleider stelt ook vragen aan het kind.

Gardners verhalentechniek

Met een aanmoedigende opening (bijv. ‘er was eens…’) wordt bij het kind een spontaan verhaal ontlokt. De metaforen in de verhalen van kinderen kunnen inzicht geven in hun belevingswereld.

Vineland Adaptive Behaviour Scales (VABS)

Een ontwikkelingsschaal voor gericht onderzoek naar en monitoring van de adaptieve ontwikkeling van kinderen van een half jaar tot 18 jaar. De vier hoofddomeinen waarop de test zich richt zijn communicatie, zelfredzaamheid, socialisatie en sociale ontwikkeling en motoriek.

Vineland-Z/VABS-Z

Bedoeld voor kinderen van 5- 18 jaar die een matige of ernstige verstandelijke beperking hebben. De 225 items zijn verdeeld over 3 domeinen, namelijk communicatie, dagelijkse vaardigheden en socialisatie.

Seksuele gedragsvragenlijst / Child Sexual Behaviour Inventory (CSBI)

Een vragenlijst voor normaal en afwijkend seksueel gedrag van kinderen van 2 tot en met 12 jaar. Ouders en leerkrachten worden gevraagd op een vierpuntsschaal aan te geven hoe vaak bepaald gedrag de afgelopen 6 maanden is voorgekomen.

Trauma Symptom Checklist for Young Children (TSCYC)

Een vragenlijst voor ouders of verzorgers van kinderen van 3 – 12 jaar gericht op het inventariseren van symptomen van mogelijke traumatische ervaringen.

Sociale redzaamheidsschaal voor Zwakzinnigen (SRZ)

Een vragenlijst voor bezoekers van kinderdagverblijven voor verstandelijk gehandicapten van 4 tot 17 jaar, zeer moeilijk lerende kinderen van 7 – 18 jaar, bezoekers van dagverblijven voor ouderen (17 jaar en ouder) en bewoners van inrichtingen (7+). De vragenlijst stelt de mate van zelfredzaamheid, taalgebruik, taakgerichtheid en sociale gerichtheid vast.

Schaal voor Motoriek bij Zwakzinnigen (SMZ)

Een observatieschaal die zich richt op het beoordelen van de spontane grove motoriek in het dagelijks leven en sport en spel van licht tot matig verstandelijk gehandicapte mensen.

Temperamentschaal voor Zwakzinnigen (TVZ)

Gericht op het temperament van matig en licht verstandelijk gehandicapten van 10 tot en met 55 jaar. De schaal bestaat uit 56 items, die op vijfpuntsschalen gescoord moeten worden door twee groepsleid(st)ers die de persoon minstens een half jaar kennen.

Communicatie Profiel Zwakzinnigen (CPZ)

Gericht op het beschrijven van het communicatief functioneren, ten behoeve van behandeling en als uitganspunt voor gericht onderzoek. Het instrument bestaat uit een vragenlijst met 109 items ter inventarisatie van vocale en niet-vocale communicatie en een test met 27 items om na te gaan in hoeverre gesproken taal, gebaren en pictogrammen herkend en gebruikt kunnen worden.

Vragenlijst fundamentele onthechting

Een vragenlijst voor ouders en leerkrachten met normen voor kinderen van 4 – 18 jaar voor screening, gericht en follow-uponderzoek naar dominant, manipulerend en intimiderend gedrag, gewetenloos, emotieloos en egocentrisch gedrag of een combinatie van deze vormen.

NLD-schalen

Een norm-referenced vragenlijst voor screening op de aanwezigheid van een niet-verbale leerstoornis bij kinderen van 6 tot 12 jaar. De 34 items van de schaal moeten ingevuld worden door een leerkracht of hulpverlener die het kind goed kent.

Child Dissociative Checklist

Een lijst voor screening op dissociatief gedrag bij kinderen van 4 tot en met 14 jaar. De 20 items moeten op een driepuntsschaal ingevuld worden door ouders. Dissociatie komt bij alle kinderen in een bepaalde mate voor, maar door traumatische ervaringen kan het een zodanig krachtig defensiemechanisme worden, dat de normale ontwikkeling erdoor bedreigd wordt.

GezinsKlimaatSchaal (GKS)

Een schaal van 77 items, die door gezinsleden vanaf 11 jaar van gezinnen met opvoedingsproblemen ingevuld kunnen worden. De schaal heeft schalen met betrekking tot cohesie, expressiviteit, conflict, organisatie, controle, normen en sociale oriëntatie.

Vragenlijst Meegemaakt Gebeurtenissen (VMG)

Een lijst waarop ouders kunnen aangeven welke 37 stressvolle en 3 positieve gebeurtenissen hebben plaatsgevonden en hoe hun kind dat beleefde.

Interactiewijzer/Boven-Onder, Tegen-Samen (BOTS)

Een begeleidingsinstrument dat ingevuld wordt door de opvoeder en dat een hulpmiddel is bij een interview met een professionele opvoeder, gericht op interactieproblematiek tussen kinderen onderling of tussen professionele opvoeders en kinderen.

Vragenlijst Sociale en Pedagogische Situaties

Een norm-referenced lijst die door hulpverleners op de computer wordt ingevuld bij de screening van de sociale en pedagogische situatie van kinderen vanaf 6 jaar met psychosociale gedragsproblematiek, met het oog op het stellen van een indicatie voor hulp, zoals pleegzorgplaatsing, thuisbegeleiding of een behandelingshuis. Met de lijst worden de risicofactoren in het leven van het kind in kaart gebracht.

Items

Uitspraken over het probleemgedrag. Soms bestaan ze uit één bewering, soms uit twee beweringen die elkaars tegenpolen zijn.

Informanten

Personen aan wie gevraagd wordt om de vragenlijst in te vullen, bijvoorbeeld ouders, leerkracht of het kind zelf en soms leeftijdsgenoten, groepsleiders of therapeuten.

Factoranalyse

Op basis van de correlaties tussen alle items van een vragenlijst wordt bekeken welke groepjes items bij elkaar horen.

Exploratief

Men bekijkt hoe een grote verzameling items statistisch te reduceren valt tot een kleiner aantal factoren.

Theoriegestuurd

Men weet al van te voren hoeveel factoren men zou willen hebben en welke items daarbij horen; de ideeën daarover komen voort uit een theorie. Om die theorie te toetsen voert men dan een confirmatieve analyse uit.

Factorlading

De correlatie van elk item met de bijbehorende factor.

Tweede orde factoranalyse

Men kijkt naar de correlaties tussen de factoren en zoekt zo naar groepjes factoren die mogelijk bij elkaar horen.

Bredebandfactoren

Gecombineerde groepjes factoren.

Smallebandfactoren

De oorspronkelijke factoren.

Standaardnormen

Normen die gebaseerd zijn op het gemiddelde en de spreiding van scores binnen de normgroep.

Betrouwbaarheid

De herhaalbaarheid of consistentie van de scores.

Test-hertest betrouwbaarheid

Signaleert dezelfde informant op een later tijdstip opnieuw dezelfde problemen?

Interbeoordelaars-betrouwbaarheid

Signaleren verschillende informanten dezelfde problemen?

Interne consistentie

Meten de items van een vragenlijst hetzelfde concept?

Validiteit

De mate waarin de vragenlijst meest wat men wil meten.

Begripsvaliditeit

Meet de vragenlijst het begrip dat het beoogt te meten.

Criteriumvaliditeit

De mate waarin een score op een vragenlijst een goede voorspeller is van gedrag buiten de testsituatie.

Dichotoom criterium

De stoornis is wel of niet aanwezig, de indicatie is wel of niet passend, het ontslag is wel of niet verantwoord.

Reliable change index (RCI)

Een index voor significante verandering. Deze bestaat uit een formule, waarbij het berekenen van een verschilscore aangevuld wordt met een correctie voor de onbetrouwbaarheid van het gebruikte meetinstrument.

Youth Self Report (YSR)

Vragenlijst ingevuld door kinderen van 11 tot 18 jaar. Bedoeld om competenties en een breed spectrum aan probleemgedrag te meten.

Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ)

Een vragenlijst die door ouders, leerkrachten en kinderen ingevuld kan worden over kinderen in de leeftijd van 3 tot 16 jaar. Meet de aanwezigheid van emotionele en gedragsproblemen, sociale competenties en de gevolgen van aanwezige problemen voor het dagelijkse functioneren.

Volginstrument voor sociaal-emotionele ontwikkeling (VISEON)

Vragenlijst die ingevuld kan worden door zowel leerkrachten als kinderen voor kinderen uit groep 3 tot en met 8van de basisschool. Het sociaal-emotionele functioneren van kinderen kan ermee vastgelegd en gevolgd worden.

Sociale angstschaal voor kinderen (SAS-K)

Vragenlijst die moet worden ingevuld door kinderen van 9 tot 12 jaar. Meet primaire cognitieve en affectieve angstreacties.

Zelfbeoordelingsvragenlijst voor kinderen (ZBV-K)

Vragenlijst die door kinderen van 10 tot 14 jaar ingevuld wordt over zichzelf. De toestandsangst en de angstdispositie worden onderzocht met behulp van 40 items.

Toestandsangst

De emotionele reactie op een situatie die als bedreigend wordt ervaren.

Angstdispositie

De eigenschap om situaties als bedreigend te ervaren en daar met toestandsangst op te reageren.

Zelfbeoordelingsvragenlijst

Hier worden ook de toestandsangst en de angstdispositie onderzocht, alleen nu voor de algemene bevolking vanaf 12 jaar.

Vragenlijst voor Angst bij Kinderen (VAK)

Wordt ingevuld door kinderen van 6 tot 12 jaar uit het regulier en speciaal onderwijs. De bedoeling is om angst te kwantificeren. Aan de hand van de scores op de schalen kan een uitspraak gedaan worden over de aard van stimuli die een angstreactie oproepen.

(Korte) Depressie Vragenlijst voor Kinderen ((K)DVK)

Vragenlijst die bestemd is om ingevuld te worden door kinderen van 9 tot 12 jaar, om te onderzoeken of en in welke mate er sprake is van depressie.

Children’s Depression Inventory (CDI)

Bedoeld om ingevuld te worden door kinderen van 8 tot 17 jaar, om depressieve stemming vast te stellen.

Amsterdamse Schaal voor het meten van Opstandigheid (ASO)

Wordt ingevuld door basisschoolleerlingen van 8 tot 12 jaar en is bedoeld om inzicht te krijgen in de mate waarin een kind opstandig, brutaal en ongehoorzaam is en geneigd is tot ruziemaken.

Child Behavior Checklist (CBCL/6-18)

Wordt door de ouders ingevuld voor kinderen van 6 tot en met 18 jaar. De vragenlijst meet competenties en een breed spectrum aan probleemgedrag en bestaat uit een competentiedeel en een gedragsprobleemdeel.

Teacher’s Report Form (TRF)

De informant is de leerkracht; de doelgroep zijn kinderen van 6 tot 18 jaar. De meetpretentie is hetzelfde als de YSR en de CBCL.

Amsterdamse KinderGedragsLijst (AKGI)

De informant is de leerkracht. De populatie zijn leerlingen uit groep 6 van het basisonderwijs. De vragenlijst is bedoeld om gedrags- en emotionele problemen bij kinderen op de basisschool vast te stellen.

Sociaal-Emotionele Vragenlijst (SEV)

Kan ingevuld worden door ouders, leerkrachten en groepsleiders. Bedoeld voor kinderen en jeugdigen van 4 tot 18 jaar. Ontwikkeld om problemen in de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen en jeugdigen vast te stellen.

Schoolgedragsbeoordelingslijst, gereviseerde versie (SCHOBL-R)

De leerkracht is de informant en leerlingen van 4 tot 11 jaar uit het basis- en speciaal onderwijs zijn de populatie. Het instrument onderzoekt het sociaal-emotioneel functioneren in de schoolklas.

Vragenlijst Voorlopers ADHD (VVA)

Wordt ingevuld door ouders en is bedoeld voor leerlingen uit groep 2 van de reguliere basisschool. Het is een screening op precursorsymptomen van ADHD. Het is de bedoeling dat kleuters opgespoord worden die een verhoogde kans hebben op het ontwikkelen van ADHD.

SituatieSpecifieke Angsttest (SSAT)

Wordt ingevuld door kinderen van 11 tot 16 jaar. Het doel is de mate te bepalen van evaluatieangst en vermijdingsgedrag in taaksituaties tijdens de les.

Vragenlijst Voor Gedragsproblemen bij Kinderen (VVGK)

Ouders en leerkrachten vullen deze vragenlijst is. Met de lijst wordt nagegaan of en in welke mate symptomen van ADHD en agressiestoornissen bij een kind aanwezig zijn.

ADHD vragenlijst (AVL)

Deze vragenlijst wordt ingevuld door ouders, hulpverleners en leerkrachten en is bedoeld voor kinderen van 4 tot 18 jaar, om ADHD-symptomen te meten.

StorendGedragsschaal voor Zwakzinnigen (SGZ)

Deze vragenlijst kan ingevuld worden door de groepsleiding en leerkrachten van personen met een verstandelijke handicap vanaf 3 jaar oud. Het doel is om de aard, frequentie en ernst van storend gedrag te meten.

AUTI-R schaal

Deze schaal kan door verschillende informanten ingevuld worden, zoals leerkrachten, groepsleiders, wijkverpleegsters, orthopedagogen en psychologen. Voorwaarde is dat ze het kind goed kennen. Doelgroep is de algemene bevolking van 1 tot 12 jaar. De bedoeling van de vragenlijst is de onderkenning van vroegkinderlijk autisme.

Autisme- en Verwante Stoornissenschaal voor Zwakzinnigen, Revisie (AVZ-R)

Vragenlijst die ingevuld kan worden door psychologen, orthopedagogen, psychiaters, ervaren groepsleiders, leerkrachten en maatschappelijk werkers voor mensen met een verstandelijke beperking van alle niveaus van 2 tot 70 jaar. Het doel is onderkenning van autisme en hieraan verwante stoornissen.

Vragenlijst voor Inventarisatie van Sociaal gedrag van Kinderen (VISK)

Een vragenlijst die ingevuld dient te worden door de ouders, bedoeld voor kinderen van 4 tot 18 jaar met milde pervasieve ontwikkelingsstoornissen. Deze vragenlijst is ontwikkeld om probleemgedrag van kinderen met (milde) varianten van pervasieve ontwikkelingsstoornissen vast te stellen.

Wet bescherming persoonsgegevens

Deze wet bevat normen die gericht zijn op een zorgvuldige omgang met persoonsgegevens.

Persoonsgegevens

De gegevens betreffende een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon.

Dossieranalyse

Hierin ordent men de geschiedenis van de persoonlijke en gezinsontwikkeling zoals die uit het dossier naar voren komt.

Parent blaming

Ouders worden onterecht beschuldigd hun aandeel te hebben geleverd in de ontstane problematiek bij het kind.

Sociale leertheorie

De gedragingen van ouders kunnen overgenomen worden door het kind.

Pathogene opvoeding

De opvoeding is kwalitatief onder de maat en het kind wordt schade berokkend.

Disfunctioneel ouderschap

Ouders schieten tekort bij het interpreteren, respecteren en regisseren. Er kan sprake zijn van pedagogische onmacht.

Pedagogische onmacht

Ouders geven onvoldoende leiding in het gezin door inconsequent en onhandig in te spelen op situaties waarin het kind ongehoorzaam is.

Pedagogische verwaarlozing

Een vorm van verwaarlozing waarbij ouders tekortschieten in de lichamelijke, materiële en immateriële verzorgingsbehoeften van het kind en hun kind onvoldoende beschermen en opvoeden.

Affectieve verwaarlozing

Ouders schieten tekort in het tegemoet komen aan de behoefte van kinderen aan betrokkenheid en aandacht.

Mishandeling

Als er lichamelijk letsel ontstaat door het optreden van ouders.

Licht seksueel misbruik

Eenmalig incident van betasting van geslachtsdelen, zonder dwang, maar wat het kind als ongewenst ervaart.

Matig misbruik

Een- of meermalige betasting of masturbatie in het bijzijn van het kind. Er is een afhankelijkheidsrelatie van het kind t.o.v. de dader. Er wordt geen lichamelijke dwang gebruikt, maar wel psychische druk of geheimhouding.

Ernstig misbruik

(pogingen tot) penetratie of wederzijdse masturbatie. Het kind is afhankelijk van de dader. Het misbruik duurt minimaal één jaar. De dader manipuleert het slachtoffer of gebruikt lichamelijke dwang.

Zeer ernstig misbruik

Meermalig, langdurig seksueel misbruik (penetratie), dat minimaal één jaar aanhoudt en waarbij het kind afhankelijk is van de dader, die chanteert het kind of gebruikt lichamelijk geweld.

Cognitie

Algemene processen die zich in de hersens afspelen en hoe deze zich ontwikkelen naarmate mensen ouder worden.

Three-stratum theory

Een hiërarchisch model van Carroll met 3 niveaus: een algemene intelligentiefactor (g), een achttal groepsfactoren en daaronder een groot aantal specifieke intelligentiefactoren.

Fluid intelligence

Het accent ligt op inductief en deductief redeneren en relatief nieuwe vaardigheden.

Crystallized intelligence

De ervaring en aangeleerde kennis staan centraal.

Testscatter

De mate waarin de subtestscores van elkaar of van het gemiddelde verschillen.

Het RISC (of ACID) profiel

Kinderen hebben vooral moeite met de volgende subtests van de Wechsler test: Rekenopgaven, Substitutie, Informatie en Cijferreeksen. Deze subtests doen allemaal een beroep op geheugen en blijkbaar hebben deze kinderen daar veel moeite mee.

Leren

Een proces van activiteiten en ervaringen met min of meer duurzame resultaten waardoor nieuwe gedragsmogelijkheden (kennis en vaardigheden) van de persoon ontstaan of reeds aanwezige zich wijzigen.

Hiërarchisch model

Deelvaardigheden worden gezien als voorwaardelijke stapjes die je nodig hebt om de volgende deeltaak en uiteindelijk het eindleerdoel te kunnen beheersen.

Klassen management

De leerkracht organiseert de activiteiten en vaardigheden zo dat door de instructie en de leeractiviteiten het gewenste leereffect optreedt.

Didactische leeftijd (d.l.)

Een maat om de schoolse leerervaring (van verschillende vaardigheden) van het kind vast te stellen.

Didactisch-leeftijdequivalent (d.l.e.)

Hiermee wordt aangegeven op welke didactische leeftijd de hypothetische gemiddelde leerling een bepaald beheersingsniveau (criterium) bereikt. Met de d.l.e. kunnen vorderingen van diverse leerlingen met elkaar vergeleken worden en kan er een profielkaart gemaakt worden om te kunnen zien welke (deel)vaardigheid door een bepaalde leerling wordt beheerst.

Leerrendementsquotiënt (LRQ)

De verhouding tussen leerervaring en leerresultaat: LRQ = d.l.e. / d.l. Een score van 1 geeft aan dat de leerling goed ‘op niveau’ is, hoger dan 1 is een voorsprong en lager dan 1 wijst op een leerachterstand.

Leertesten

Meten de mogelijkheden tot leren in de toekomst. Bestaan vaak uit pretest – oefenfase – posttest.

Pretest

De vaststelling van het actuele niveau

Oefenfase

Het bieden van hulp

Posttest

Hieruit komt het potentiële niveau naar voren.

De zone van naastbije ontwikkeling (ZNO)

Het verschil tussen wat het kind al aan kennis heeft verworven en zelfstandig kan toepassen (actuele niveau) en wat het met behulp van de volwassene, maar nog niet zelfstandig (oefenfase) kan bereiken (het potentiële niveau).

Contextuele theorie

Intelligentie moet begrepen worden in de sociaal-culturele context waarin de persoon opgroeit.

Componententheorie

Analyseert en identificeert elementaire informatieverwerkingsprocessen.

Ervaringstheorie

Hierbij gaat het om de bekwaamheid om met nieuwe soorten taken om te gaan.

Stimuleringsprogramma’s

Bedoeld om het denken, de intelligentie, de cognitie en/of de metacognitie te stimuleren. Het algemene doel is cognitieve efficiëntie.

Taalvorm

De grammatica, waarbij onderscheid gemaakt wordt tussen de fonologie, morfologie en syntaxis.

Fonologie

De spraakklanken binnen een taal en hoe deze met elkaar samenhangen, maar ook de klemtoon, intonatie en vloeiendheid horen hierbij.

Morfologie

De vormverandering van woorden, bijv. vervoegingen, samenstellingen en afleidingen.

Syntaxis

De zinsopbouw in een taal

Taalinhoud

De betekenis van taal, ofwel de woordenschat.

Pragmatiek

Taalgebruik; de sociale regels die te maken hebben met wanneer, tegen wie en hoe je de taal gebruikt.

Receptieve aspecten van taal

Luisteren en lezen.

Productieve aspecten

Spreken en schrijven.

Prelinguale (voortalige) periode (0-1)

De communicatie verloopt eerst via lichaamstaal en gezichtsexpressie, later beginnen kinderen enkele woorden en zinnetjes te begrijpen.

Vroeglinguale (vroegtalige) periode (1-2)

Van brabbelen gaan de kinderen over naar meer betekenisvol taalgebruik.

Differentiatiefase (2-5)

Het kind heeft alle fonologische contrasten verworden. De actieve woordenschat bevat rond 5 jaar ongeveer twee- tot drieduizend woorden. Het kind krijgt langzaam ook meer besef van verleden tijd en het voltooid deelwoord, naast de tegenwoordige tijd.

Voltooiingsfase (5-9)

De actieve woordenschat is op 9-jarige leeftijd ongeveer 5000, dat is ongeveer de helft van de basiswoordenschat van een gemiddelde volwassene. In deze periode leren kinderen om samengestelde zinnen te maken en om sterke en onregelmatige werkwoorden te vervoegen.

Een specifieke taalstoornis

De taalstoornis wordt als primair gezien, er is geen aanwijsbare medische oorzaak.

Descriptief-linguïstische benadering

De nadruk wordt gelegd op de beschrijving (symptomen) van het taalgedrag. Op basis daarvan duiden ze verschillende typen taalstoornissen aan.

Rijpingstheorie

Ontwikkeling wordt alleen bepaald door aangeboren eigenschappen die in de genen zijn opgeslagen.

Neuromusculaire rijping

Het onderzoek naar motorische ontwikkeling wordt gezien als onderzoek naar de neurologische ontwikkeling.

Deviant-hypothese / deficit hypothese

Bij kinderen met een motorische stoornis in combinatie met neurologische beschadigingen, zou een abnormale ontwikkeling volgen.

Cerebrale parese (CP)

Een neurologische aandoening, die permanent is en niet-progessief.

Hemiplegie

De arm en het been aan één zijde van het lichaam zijn aangetast, meestal als gevolg van een hersenbeschadiging op een lokale plaats in de hersenen.

Neuropsychologische testbenadering

Het functioneren van het kind (cognitief, emotioneel en gedragsmatig) wordt geanalyseerd en geïnterpreteerd in termen van het functioneren van de zich ontwikkelende hersenen.

Neurogenese

De ontwikkeling van neuronen (zenuwcellen), een proces dat plaatsvindt in een zogenoemde ‘neurale buis’.

Migratie

Neuronen verplaatsen zich en moeten hun uiteindelijke bestemming vinden binnen de structuur van het zenuwstelsel.

Differentiatie

Neuronen specialiseren zich en passen zich aan de functie aan die ze in de hersenen zullen hebben, er ontstaan zenuwuitlopers (axonen, dendrieten) en er ontwikkelen zich synapsen; verbindingen die echter niet gebruikt worden verdwijnen.

Synapsen

Plaats waar de signalen van de ene naar de andere neuron overgedragen worden.

Myelinisatie

De vorming van myeline om de axonen heen, een soort isolatiemateriaal waardor de informatieoverdracht tussen de neuronen sneller en efficiënter verloopt.

Hippocampus

Een hersengebied dat van belang is voor leren en geheugen.

Spiegelneuronen

Neuronen die niet alleen actief zijn als we een handeling zelf uitvoeren, maar die ook actief zijn als we een ander een handeling zien uitvoeren.

Triune brain

In de hersenen zijn globaal drie niveaus te onderscheiden. Hoe hoger het niveau, des te groter de interactie met de omgeving en des te complexer het gedrag dat via de corticale hersenstructuren gemedieerd wordt.

Protoreptilian brain

Draagt zorg voor basale levensfuncties, zoals ademhaling, slaap-waakcyclus, grove lichaamsbewegingen, aandacht en arousal.

Paleomammalian brain

Zorgt voor emotionele en geheugenprocessen.

Neomammalian brain (neocortex)

Zorgt voor bewuste cognitieve processen zoals taal, lezen, rekenen, problemen oplossen en sociaal-emotionele aanpassing.

Primaire projectiegebieden

Gebieden waarbij zenuwcellen heel specifiek reageren op eigenschappen van de zintuigen, visueel bijvoorbeeld de plaats waar het netvlies van het oog geprikkeld wordt.

Secundaire associatiegebieden

Dragen zorg voor verdere verwerking en betekenisverlening van de zintuiglijke informatie.

Tertiare associatiegebieden

Gelegen tussen de temporale gebieden (verwerking auditieve informatie), de occipitale informatie (visuele informatie) en de postcentrale hersengebieden (tast). Dit wordt ook wel het pariëtale gebied genoemd. Deze gebieden zorgen voor multimodale integratie waardoor informatie ook op abstract niveau verwerkt kan worden.

Het prefrontale gebied

Staat hiërarchisch boven alle andere gebieden van de hersenen en speelt als zodanig een essentiële rol bij de algehele organisatie van het gedrag: plannen, reguleren en controleren van eigen activiteiten.

Executieve functies

Hier wordt vooral een beroep op gedaan in nieuwe, onbekende situaties.

Fight-reacties

Gedrag waarbij toenadering tot anderen wordt gezocht (approach behaviour), bijvoorbeeld boosheid en woede.

Flight-reacties

Gedrag waarin men zich van anderen afwendt (withdrawal behaviour), bijvoorbeeld angst en depressie.

Corpus callosum

Zorgt ervoor dat informatie van de linker naar de rechter hemisfeer doorgestuurd wordt, en vice versa. Heeft ook de functie van ‘inhibitie’ van informatie, waardoor specialisatie van hemisferen mogelijk wordt.

Aangeboren ontwikkelingsstoornissen

Stoornissen die zich vóór (prenataal) of rondom (perinataal) de geboorte voordien.

FAS: fetal alcohol syndrome

Alcoholisme kan de ontwikkeling van de hersenen van een ongeboren kind zodanig beïnvloeden dat dit na de geboorte tot blijvende lichamelijke, cognitieve en gedragsstoornissen kan leiden.

Niet-aangeboren hersenletsel

Stoornissen in de hersenen die tijdens of na de geboorte ontstaan, bijvoorbeeld hersentumoren, vaatstoornissen, infectieziekten of traumatisch hersenletsel.

Focale laesies

Beschadigingen van de frontale en temporale hersengebieden.

Diffuse laesies

Verscheuringen van vezelverbindingen in met name de witte stof (waaronder het corpus callosum).

Specifieke ontwikkelingsstoornissen

Het gaat om complexe leerprocessen die bestaan uit verschillende deelvaardigheden waarin verschillende hersengebieden geactiveerd worden. Hoe de problemen zich uiten hangt af van de ontwikkelingsfase, individuele verschillen tussen kinderen (subtypen) en mogelijke andere stoornissen (comorbiditeit).

Neuropsychiatrie

Onderzoek naar mogelijke neurologische oorzaken van gedragsstoornissen, bijvoorbeeld pervasieve ontwikkelingsstoornissen, schizofrenie, ADHD.

Pediatric neuropsychology

Onderzoek dat zich richt op de neuropsychologische aspecten van deze ziektebeelden.

Autisme

Een ontwikkelingsstoornis die zich vóór het derde levensjaar uit en primair gekenmerkt wordt door:

• Stoornissen in het affectieve contact;

• Stoornissen in de verbale en non-verbale communicatie en het verbeeldingsvermogen;

• Een beperkt repertoire van gedrag, interesses en activiteiten.

Stoornissen in neuronal connectivitiy

Stoornissen in het activatiepatroon van de verschillende hersengebieden en de wijze waarop deze gebieden elkaar beïnvloeden.

Neurotransmitters

Chemische stoffen die een essentiële rol spelen bij de prikkeloverdracht van de ene naar de andere zenuwcel.

Kennardprincipe

Het grotere herstelvermogen bij jongere kinderen.

Growing into deficit

Stoornissen bij kinderen hoeven zich niet direct in het gedrag te uiten, maar kunnen pas op latere leeftijd zichtbaar worden, namelijk wanneer cognitieve en sociaal-emotionele functies zich op een bepaalde leeftijd zouden moeten ontwikkelen maar waarbij de hersenstructuren om die ontwikkeling te ondersteunen niet toereikend blijken te zijn.

Crowding effect

De overname van taalfuncties door de rechter hemisfeer bij een laesie in de linker hemisfeer gaat ten koste van de ontwikkeling van andere functies die door de rechter hemisfeer gemedieerd worden. De rechter hemisfeer heeft dus een beperkte capaciteit om alle cognitieve functies optimaal te ontwikkelen.

Prognose

Beschrijving welke problemen men bij het kind op korte of lange termijn kan verwachten.

Psychometrische benadering

Tests worden kwantitatief en gestandaardiseerd afgenomen, gescoord en geïnterpreteerd. Steeds wordt de score van het kind zelf vergeleken met de normscore.

Standaardtestbatterij

Iedereen krijgt dezelfde tests op dezelfde wijze aangeboden.

Flexibele testprocedure

De taken worden aangepast aan de specifieke problemen.

Halstead-Reitan-testbatterij (HRNB)

Met behulp van kwantitatieve testprestaties kan worden gedifferentieerd tussen personen met hersenletsel en personen zonder hersenletsel.

Luria-Nebraska Neuropsychological Battery – kinderversie (LNNB-C)

Opgezet om de neuropsychologische vaardigheden van kinderen tussen de 8 en 12 jaar in kaart te brengen. Het niveau van functioneren van verschillende gedragsfuncties onderzoeken ( motoriek, ritme, tactiele en visuele perceptie, verbale vaardigheden, geheugen, lezen, rekenen, spellen en intelligentie).

Neuropsychological assessment of children (NEPSY)

Gebaseerd op de theorie van Luria, verdeeld in 5 ontwikkelingsdomeinen; taal, sensomotoriek, visueel-ruimtelijk, geheugen en leren, aandacht en executieve vaardigheden. Elk domein heeft subtests die gestandaardiseerd zijn.

FePsy

Computergestuurde (neuro)psychologische testbatterij. Meet cognitieve (neuropsychologische) vaardigheden, zoals reactietijdtaken, gerichte en verdeelde aandacht, vigilantie, visueel geheugen, visueel halfveld, fijne handmotoriek en executieve vaardigheden. Vanaf 7 jaar.

Amsterdamse Neuropsychologische Taken (ANT)

Computergestuurde testbatterij voor visuele en auditieve informatieverwerking, executieve functies, visueel-motorische coördinatie, gezichtsherkenning en matching en identificatie van gelaatsexpressies. 32 taken, voor 4 jaar en ouder.

Prestatieniveau

Kwantitatieve methode waarbij per test het niveau van functioneren vastgesteld wordt. Dit beoordeelt men adhv genormeerde gegevens van groepen kinderen die zo veel mogelijk gematched zijn met het onderzochte kind qua leeftijd, sekse en schoolopleiding.

Cut-off score

Op basis van empirisch onderzoek wordt een score bepaald die optimaal onderscheid maakt tussen kinderen met en zonder stoornis. Behaalt een kind een score beneden de cut-off score , dan is dat indicatief voor een stoornis; een score daarboven sluit een stoornis uit.

Profielanalyse

Een kwantitatieve methode waarbij men de prestatie van verschillende tests ten opzichte van elkaar vergelijkt. Men analyseert het patroon van relatief goede en relatief slechte prestaties en gaat na of dit patroon neuropsychologisch geïnterpreteerd kan worden. Scores worden omgezet in vergelijkbare standaardscores.

Links-rechtsvergelijking

Kwantitatieve methode, waarbij men binnen één persoon de verschillen in prestatie vergelijkt tussen de linker- en rechterkant van het lichaam; zowel de perceptuele functies (auditief, visueel, tactiel) als de motorische.

Sign-benadering

Kwalitatieve methode waarbij het signaleren van specifieke stoornissen indicatief is voor stoornissen in de hersenen.

Procesanalyse

Kwalitatieve analyse van testgegevens, waarbij via gedragsobservaties en de analyse van fouten nagegaan wordt hoe het kind een bepaalde taak uitvoert.

Normaal sociaal-emotioneel functioneren

Een kind dat effectief en flexibel met mogelijkheden en moeilijkheden van zijn omgeving om kan gaan. Het gaat dus om de mate van aanpassing aan de omgeving, maar heeft ook te maken met de eisen die aan het kind gesteld worden.

Sociaal gedrag

Alle gedrag wat gericht is op anderen.

Sociale cognities

De gedachten van de persoon over de sociale werkelijkheid.

Sociale referentie

Het gedrag wat kinderen vertonen als ze bij hun ouders de reactie op gebeurtenissen en andere personen beginnen te bepalen, om te kijken hoe ze zelf moeten reageren.

Zelfconcept

De beschrijving van jezelf als persoon.

Zelfwaardering

Hoe je jezelf vindt als persoon.

Theory of mind (TOM)

Mensen hebben een basaal inlevingsvermogen in anderen. Hieruit is een theorie ontstaan, waarbij je gedrag van anderen kunt verklaren op basis van gedachten (beliefs) die je denkt dat de ander heeft, de wensen (desires) die je denkt dat de andere heeft en de intenties die je denkt dat de ander heeft. Het gaat er niet om of deze beliefs, desires en intenties ook de werkelijkheid zijn.

Emoties

Een complex patroon van neurale en chemische reacties die optreden als gevolg van een externe of interne stimulus.

Vreemde Situatie Procedure (VSP)

Hierbij wordt in kaart gebracht of het kind een goede (veilige) gehechtheidsrelatie met de ouder(s) heeft opgebouwd.

Empathie

Emoties van anderen erkennen zonder deze zelf te hebben.

Sympathie

Meevoelen met andermans emotie.

Preconventionele stadium van de morele ontwikkeling

Kinderen beoordelen hun gedrag aan de hand van de mate waarin ze er straf of beloning voor krijgen.

Conventionele stadium

Je moet je houden aan wettelijke geboden en verboden.

Postconventionele stadium

In staat zijn om persoonlijk geaccepteerde morele principes te handhaven, ook als anderen het hier niet mee eens zijn.

Onveilige gehechtheid

Heeft betrekking op de relatie tussen het kind en één volwassene; het kind kan met een andere volwassene wel een veilige gehechtheidsrelatie hebben.

Hechtingsstoornis

‘allemansvriendjes’, maar ten opzichte van de primaire verzorgers veel minder affecties. Deze kinderen reageren ook nauwelijks op separatie met de verzorgers. Soms zijn ze heel meegaand (geremd type), maar er zijn ook kinderen die heel recalcitrant gedrag vertonen (ongeremd type).

Karakterpantser

Het resultaat van onopgeloste conflicten in de kindertijd, die leiden tot habituele afweermechanismen. Deze worden als ego-syntoon beleefd, wat betekent dat die persoon ze als eigen ziet en niet als vreemd.

Temperament

Individuele verschillen in gedrag, die vanaf de geboorte aanwezig zijn, relatief stabiel zijn in de tijd en een biologische oorsprong hebben.

Het gemakkelijke kind

Dit kind heeft vaak een positieve stemming, is toenaderbaar, heeft een regelmatig functioneren, past zich gemakkelijk aan in nieuwe situaties en de intensiteit van reageren is laag tot matig.

Het moeilijke kind

Heeft een overwegend negatieve stemming en een onregelmatig patroon van functioneren en biologische ritmes. Daarnaast trekt zo’n kind zich bij nieuwe stimuli terug en past het zich moeilijk aan. Het kind vertoont, zowel in positieve als in negatieve zin, ongekend heftige reacties.

Het ‘slow-to-warm-up’-kind

Dit kind trekt zich terug als reactie op nieuwe stimuli, heeft een laaf aanpassingsvermogen en een laag tot matig activiteitenniveau. Verder is de stemming vrij vaak negatief, toont het kind meer variantie in het ritme dan gemakkelijke kinderen en zijn de uitingen weinig intens.

Biosociale benadering van temperament

Kinderen lokken met hun gedrag (veroorzaakt door hun temperament) bepaalde reacties van de omgeving uit.

Lexicale benadering van persoonlijkheid

Onderzoekers hebben in het woordenboek allerlei woorden opgespoord die betrekking hebben op persoonlijkheid. Aan de hand daarvan hebben zij een theorie ontwikkeld die probeert om persoonlijkheidskenmerken te categoriseren of om dimensies te vinden die betrekking hebben op kenmerken van de persoonlijkheid van iemand.

Systeemtheorie

Hierbij wordt gekeken naar de onderlinge samenhang van het functioneren van ouders en het kind. Daarbij moet gelet worden op welk gedrag bij de ouders zorgt voor problemen bij het kind, maar ook welk gedrag van het kind zorgt voor problemen bij de ouders.

Experience expectant processen

Genetisch gecodeerde synapsvormingen liggen te wachten totdat een minimum aan passende omgevingsstimulatie er voor zorgt dat ze geactiveerd worden. Hierbij geldt ook dat deze synapsvormingen verloren gaan wanneer ze niet gebruikt worden of onderhevig zijn aan toxische condities.

Experience dependant processen

Synapsen die al bestaan kunnen in stand gehouden worden en kunnen versterkt worden door contact met de omgeving. Hierbij geldt dus het ‘use-it-or-lose-it’ principe.

Drama

Volgens Greenspan: het soort ervaringen dat een kind opdoet.

Podium

Volgens Greenspan: het niveau van de organiserende structuur waarop het drama zich afspeelt.