Samenvatting An introduction to child development
Auteur: Keenan & Evans
Gebaseerd op druk 2009

1: De basis van de ontwikkelingspsychologie

De levensloopontwikkelingspsychologie bestudeert de (on)veranderlijkheid van menselijk gedrag over de gehele levensduur. Het doel van dit vakgebied is het bedenken van algemene principes die verschillen en overeenkomsten in ontwikkeling tussen individuen kunnen verklaren. Dit boek betreft de ontwikkeling die plaatsvindt tussen conceptie en adolescentie; ofwel, de ontwikkeling van het kind. Hoewel dit slechts een gedeelte is van de gehele levensduur, zijn de algemene principes van levensloopontwikkelingspsychologie hier ook op toepasbaar.

Definities van ontwikkeling

Er bestaan verschillende definities van ontwikkeling. Eén daarvan omschrijft ontwikkeling als een patroon van verandering over de tijd, vanaf de conceptie tot het sterven. Ontwikkeling vindt plaats in verschillende domeinen: biologisch, sociaal, emotioneel en cognitief.

Sommigen gebruiken een andere definitie van ontwikkeling. Zij zien alleen kwalitatieve veranderingen in organisatie van gedrag, vaardigheden en vermogens als ontwikkeling. De psycholoog Heinz Werner onderscheidde bijvoorbeeld integratie en differentiatie als de kern van ontwikkeling. Integratie is de combinatie van eerder gedrag; differentiatie betreft het kunnen specialiseren van gedrag.

Onderzoek naar ontwikkeling in de geschiedenis

Charles Darwin was een van de eerste onderzoekers die ontwikkeling bekeek, in dit geval in het licht van natuurlijke selectie. Hij deed onderzoek met behulp van de zogenaamde ‘babybiografieën’, waarin gedrag werd geobserveerd.

De psycholoog G. Stanley Hall stelde zichzelf vragen, zoals: ‘Wat eten kinderen als ze naar school gaan?’ om ontwikkeling te onderzoeken. De onderzoeker John B. Watson bestudeerde ontwikkeling als het resultaat van leren. De psycholoog Arnold Gesell zag ontwikkeling echter als het resultaat van genetische ontwikkeling. Weer een andere kijkwijze werd gebruikt door de ontwikkelingspsycholoog Jean Piaget. Hij onderzocht de cognitieve ontwikkeling van kinderen.

Een socioculturele theorie van cognitieve ontwikkeling werd bedacht door de psycholoog Lev Vygotsky. Hij was van mening dat sociale interacties cruciaal zijn voor het verkrijgen van mentale tools, zoals taal. De meest recente kijk op ontwikkeling concentreert zich op de informatieverwerkingscapaciteiten van kinderen.

Thema’s en principes van de ontwikkeling

Paul Baltes (1923-2006) was psycholoog en onderscheidde drie overkoepelende thema’s in de ontwikkelingspsychologie: de overeenkomsten en verschillen tussen de ontwikkeling van mensen en de veranderlijkheid van ontwikkeling in individuen. Daarnaast stelde hij zeven principes van ontwikkeling voor:

1) ontwikkeling is levenslang

2) ontwikkeling is multidimensionaal, en dus niet te beschrijven aan de hand van slechts één criterium.

3) ontwikkeling is multigericht, wat inhoudt dat het ’eindproduct’ heel veel verschillende vormen kan aannemen.

4) er is sprake van winst en verlies tijdens ontwikkeling. Kinderen krijgen bijvoorbeeld meer kennis, maar verliezen creativiteit.

5) ontwikkeling kent plasticiteit, wat verwijst naar de variabiliteit binnen een persoon. Een extreem voorbeeld is het verwijderen van een hemisfeer, waarna functionele reorganisatie plaatsvindt.

6) ontwikkeling vindt plaats binnen een bepaalde context en geschiedenis.

7) ontwikkelingspsychologie is multidisciplinair.

Het raamwerk van de ontwikkeling

Baltes ontwikkelde een driefactormodel van contextuele invloed op ontwikkeling. De eerste factor, de normatieve leeftijdsfase-invloed, bestaat uit biologische- en omgevingsfactoren die hetzelfde zijn voor individuen in een bepaalde leeftijdsgroep, zoals de pubertijd. Normatieve geschiedenisfase-invloeden zijn biologische en omgevingsfactoren geassocieerd met een bepaalde tijd, zoals de invloed van een oorlog op een generatie. Niet-normatieve levensgebeurtenissen zijn gebeurtenissen die grote invloed hebben op een individu, zoals het overlijden van een ouder.

De rol van chronologische leeftijd in de ontwikkelingspsychologie

De meest bestudeerde variabele in de ontwikkelingspsychologie is leeftijd. Chronologische leeftijd verwijst naar de tijd die verstreken is sinds de geboorte van een persoon. De chronologische leeftijd is een ‘proxyvariabele’. Dit betekent dat niet leeftijd de oorzaak is van ontwikkeling, maar andere processen die niet zijn gemeten en die te maken hebben met het ouder worden.

Thema’s en kwesties in de ontwikkelingspsychologie

Het verloop van ontwikkeling

Er bestaan twee contrasterende posities betreffende de natuur van ontwikkeling. Aan de ene kant zijn er psychologen die ontwikkeling als een continu proces zien, waarbij kennis gradueel accumuleert op een gelijkmatige en georganiseerde wijze. Hier tegenover staat het idee dat ontwikkeling van nature discontinu is, waarin verandering kwalitatief is en plaatsvindt op een abrupte of discrete manier. De term ‘fase’ refereert dus ook naar een discontinu proces. De psycholoog Siegler dacht dat het onderscheid tussen continuïteit en discontinuïteit afhangt van de manier waarop ontwikkeling bestudeerd wordt. Als er naar langere tijdsintervallen gekeken wordt, zie je abrupte veranderingen, terwijl deze verandering er op een kleinere tijdschaal gradueel uit ziet. De psychologen Sternberg en Okagaki zijn van mening dat het onderscheid tussen continuïteit en discontinuïteit misplaatst is en pleiten dan ook voor een geïntegreerde visie hierop, namelijk dat beide factoren invloed hebben op de ontwikkeling van het kind.

Stabiliteit van ontwikkeling

Een ander onderscheid waar veel discussie over is, heeft betrekking op de termen stabiliteit en verandering. Bijvoorbeeld, blijft een karaktertrek stabiel over tijd of verandert het? De vraag is daarnaast in hoeverre vroege ervaringen een vormende rol hebben bij latere ontwikkeling. Freud zag bijvoorbeeld een verband tussen seksuele behoeften en agressie in de jeugd en de persoonlijkheid als volwassene. Samengevat, eerder onderzoek suggereert dat ontwikkeling stabiel is en dat vroege ervaringen invloed hebben op deze stabiliteit. Baltes denkt echter dat latere ervaringen eveneens een grote invloed hebben op de stabiliteit van ontwikkeling.

Ontwikkeling: rijping of ervaring?

De grootste controversie in de ontwikkelingspsychologie is het nature-nurture debat. In het nature-kamp ziet men ontwikkeling als de consequentie van