Goede diagnostiek levert een bijdrage aan het onderwijs en wordt gebruikt bij het begeleiden van leerlingen. Handelingsgericht diagnostiek (HGD) geeft antwoord op diagnostische vragen, zoals wat gaat goed en wat kan beter? (overzicht), hoe kunnen we deze situatie begrijpen? (inzicht), welke aanpak heeft de grootste kans van slagen? (uitzicht) en was de aanpak effectief (terugblik)? HGD beschrijft het besluitvormingsproces van aanmelding tot en met advisering en evaluatie. Er wordt gerichte informatie verzameld en geanalyseerd met als doel het nemen van een beslissing over de in te zetten aanpak of interventie die nodig is om de situatie te verbeteren. De diagnost kan worden gezien als data-based problem solver, op basis van gegevens wordt een beslissing gemaakt. Diagnostische besluitvorming is een complex proces, omdat er veel betrokken visies, vragen en perspectieven zijn. Ook is de informatie niet altijd compleet en is er slechts een korte tijd waarin een beslissing gemaakt moet worden. Het doel van HGD is om adequaat om te gaan met de complexiteit van besluitvorming met het oog op kwalitatief sterke én bruikbare aanbevelingen. Elke situatie is uniek waardoor er geen kant-en-klare oplossingen bestaan. HGD is gebaseerd op de diagnostische cyclus: een werkwijze waarin het formuleren en toetsen van hypothesen centraal staat. De diagnostische cyclus is bewerkt zodat deze in de praktijk toe te passen is. HGD is daarom meer een praktijkmodel met de nadruk op verbetering. HGD is een werkwijze die wordt geleid door een theoretisch en praktisch doelgericht stappenplan. Het beschrijft welke stappen er ondernomen moeten worden om tot een ideale uitkomst te komen mits de middelen en tijd hiervoor beschikbaar zijn. HGD is daarom een ideaalmodel: een na te streven werkwijze. HGD werkt als een...

De werkwijze is doelgericht.Het referentiekader is transactioneel.De onderwijs- en opvoedingsbehoeften van de leerling staan centraal.Leraren en ouders doen ertoe, evenals hun ondersteuningsbehoeften.Het positieve van de leerling, leraar, groep/klas, school en ouders is belangrijk.Diagnosten werken samen met leerlingen, leraren en ouders.De werkwijze is systematisch en transparant. HGD is succesvol geïmplementeerd als alle uitgangspunten tot hun recht komen in het diagnostisch proces. De uitgangspunten zijn zowel research-based als practice-based, client-based en value-based. Effectieve diagnosten werken doelgericht: ze streven heldere doelen na en hanteren een heldere planmatige en stapsgewijze aanpak. Diagnostiek is functioneel als de informatie die het oplevert bijdraagt aan het nemen van een beslissing over het perspectief van de leerling, het onderwijsaanbod of de opvoeding. HGD heeft als doel het beantwoorden van de diagnostische vragen, waarbij de nadruk ligt op uitzicht: wat beogen we te veranderen en hoe? Hierbij is belangrijk dat alleen de informatie verzamelt wordt die strikt noodzakelijk is voor advisering. Hoewel het beantwoorden van diagnostische vragen eenvoudig lijkt, spreekt dit niet voor zich. Aangezien diagnosten vaak te maken krijgen met sterk uiteenlopende vragen.Diagnostiek draait om de vraag: wat weten we al, wat moeten we nog weten en waarom? In elke fase moet worden nagegaan welke vragen al te beantwoorden zijn met de reeds beschikbare informatie en welke beslissingen hiermee genomen kunnen worden. Een handelingsgerichte diagnost verantwoordt onderzoeksvragen met een als-dan-redenering: als we dit weten, dan betekent dit voor het advies dat... Het gaat er niet om dat zoveel mogelijk informatie moet worden verzameld, maar alleen de informatie die nodig is om het advies te vormen. ...

In de strategiefase reflecteer je vanuit je rol als expert: wat betekenen de intakegegevens voor de keuze van het diagnostisch traject? Hierbij gebruik je de kennis uit verschillende bronnen: wetenschap, praktijkervaring, opvattingen, normen en waarden. De strategiefase kun je alleen doorlopen of samen met een collega of in een multidisciplinair team. Tijdens de intakefase ben je al bezig met het strategisch nadenken. De strategiefase kun je nooit overslaan. De kernvraag van de strategiefase: kunnen we meteen door naar fase 4 (integratie/aanbeveling) of is er nog onderzoek (fase 3) nodig? Doelgericht werken: is onderzoek noodzakelijk? Het is van belang om met een kritische houden te kijken naar welke informatie beschikbaar is en welke informatie nog nodig is. Hierbij moet er nagegaan worden of een onderzoeksfase nodig is of niet.Wisselwerking en afstemming. Het zoeken naar beschermende en risicofactoren, zowel bij de leerling als in de context.Onderwijs- en opvoedbehoeften van de leerling: is er al zicht op wat de leerling nodig heeft?Ondersteuningsbehoeften van leraren en ouders: is er al zicht op wat deze leraar en deze ouders nodig hebben om tegemoet te komen aan de behoeften van deze leerling/hun kind?Positieve aspecten van de leerling, onderwijsleer- en opvoedingssituatie zijn in de intakefase geïnventariseerd. In deze fase analyseer je naast de belemmerende en risicofactoren ook de bevorderende en beschermende factoren.Samenwerken. De leerling, leraar en ouders spelen in deze fase geen directe rol, maar indirect wel. Systematiek en transparantie. De strategiefase verloopt in vier stappen:Wat weten we al?Moeten we meer weten om de vraagstelling te beantwoorden? Is onderzoek nodig of kan de leerling door naar de integratie/aanbevelingsfase?Wat moeten we nog weten?Afronding van de strategiefase: wie gaat wat doen, hoe,...

De integratie/aanbevelingsfase volgt op de strategiefase óf de onderzoeksfase. In deze fase gaat het om het reflecteren van de informatie in de voorgaande fasen. Dit leidt tot een integratief beeld met één of meerdere aanbevelingen. In de adviesfase wordt dit besproken met de leerling, leraar en ouders. Zij kunnen zelf kiezen welke aanbevelingen voor hen het meest haalbaar en wenselijk is. Deze fase wordt ook wel pre-treatment assessment genoemd. Doelgericht werken: integreren van de antwoorden op de onderzoeksvragen om vervolgens tot een aanbeveling te komen.Transactioneel kader: er wordt aandacht besteed aan de factoren in de leerling, maar ook in zijn omgeving die een kern kunnen vormen voor de aanbeveling.Onderwijs- en opvoedbehoeften van de leerling: vanuit de doelen van de leerling formuleer je een aanzet tot diens onderwijs- en opvoedbehoeften.Ondersteuningsbehoeften van leraren en ouders: de aanzet van welke behoeften leraren en ouders nodig hebben om de leerling passend onderwijs of het kind de opvoeding die het nodig heeft te bieden.Positieve aspecten van de leerling, onderwijsleer- en opvoedingssituatie: de positieve aspecten betrek je bij het formuleren van doelen.Samenwerken: samen met leerling, leraren en ouders kom je tot een advies.Systematiek en transparantie: de fase loopt systematisch in stappen om het niet overwegen van alternatieve aanbevelingen te vermijden. De werkwijze van de integratie/aanbevelingsfase verloopt in vijf stappen:Integratief beeld: wat is er aan de hand en hoe komt het?Formuleren van doelen: wat willen en wat kunnen we veranderen?Van doelen naar behoeften en één of meer aanbevelingen.Argumenten voor en tegen de aanbevelingen.Formuleren (en eventueel prioriteren) van de aanbevelingen. Je...

Handelingsgericht arrangeren (HGA) integreert activiteiten uit de HGD-fasen tot een werkwijze waarbij betrokkenen samen op zoek gaan naar een overzicht (intake en strategie), inzicht (strategie en onderzoek) en uitzicht (onderzoek, integratie/aanbeveling en advies). De organisatie van HGA vindt plaats in een multidisciplinair ondersteuningsteam (OT) op school. Bij HGA draait het om welke leer- en/of gedragsdoelen voor deze leerling haalbaar en ambitieus zijn, wat deze leerling nodig heeft om de doelen te behalen (onderwijs- en opvoedbehoeften), wat de ouders nodig hebben om hieraan tegemoet te komen (ondersteuningsbehoeften) en of hiervoor een onderwijs- en/of jeugdhulparrangement nodig is om tegemoet te komen aan de behoeften van leerling, leraar en ouders. Je komt in aanmerking voor HGA wanneer je met HGD-onderzoeksvragen niet kan beantwoorden. Een arrangement bevat ondersteuning vanuit het onderwijs, de jeugdhulp of een combinatie hiervan (integraal arrangement). Een arrangement bevat de activiteit (HGD of begeleiding), de inhoud daarvan en het type professional dat daarvoor nodig is. Er zijn vijf typen met daarbij elk een voorbeeld:Diagnostisch onderwijsarrangement: HGD door een schoolpsycholoog gericht op het formuleren van gedragsdoelen, onderwijs- en opvoedbehoeften en ondersteuningsbehoeften.Diagnostisch jeugdhulparrangement: HGD door een gedragswetenschapper gericht op emotionele problematiek en gameverslaving.Onderwijs begeleidingsarrangement: drie maanden begeleiding van de leerling, leraar en intern begeleider door een rekenspecialist.Jeugdhulp begeleidingsmanagement: zes maanden intensieve thuisbegeleiding door een gezinsbegeleider.Onderwijs- en jeugdhulparrangement: een combinatie van bovenstaande. HGA hanteert dezelfde zeven uitgangspunten als HGD. HGA is te beschouwen...

Dit hoofdstuk gaat over de organisatie (wie doet wat en wanneer?) en de verslaglegging van HGD (hoe geef je het schriftelijk weer?). Er is onderscheid te maken tussen een mono- en multidisciplinaire werkwijze. In een multidisciplinaire aanpak werkt de schoolpsycholoog/orthopedagoog samen met andere disciplines. Hoe beter de professionals op elkaar zijn afgestemd in handelingsgericht en oplossingsgericht werken, hoe succesvoller de werkwijze. Voor een multidisciplinaire werkwijze is een interdisciplinaire aanpak vereist: teamleden formuleren een gezamenlijk doel, ze spreken een gemeenschappelijke taal die voor alle betrokkenen toegankelijk, begrijpelijk en betekenisvol is. De verschillende professionals respecteren elkaars vakkundigheid, zijn geïnteresseerd in elkaar en zullen tegelijkertijd kritisch blijven kijken naar elkaar. De voorzitter structureert een vergadering en zorgt dat de besluitvorming doelgericht, transparant, systematisch en efficiënt verloopt. De voorzitter geeft iedereen het woord en bewaakt de tijd. Wanneer elk gesprekslid bekend is met de richtlijnen van HGD zal het gesprek soepel verlopen. Er zijn checklists die de organisatie van het overleg ondersteunen. Voor de verslaggeving is het belangrijk dat de essentie van het teamoverleg compleet maar bondig wordt genotuleerd.Dit hoofdstuk bespreekt zowel de mono- als multidisciplinaire werkwijze. Bij de aanmelding hebben de school en ouders een intakevragenlijst ingevuld, waar de leerling betrokken bij is geweest. Samen met belangrijke bijlagen, zoals klassenplannen en verslagen van leerlingbesprekingen, ontvang je deze informatie die je zal gebruiken bij het voorbereiden van het intakegesprek. Het intakegesprek probeer je gezamenlijk in te plannen, maar als dit niet lukt...