HC Burgerlijk recht 3

HC 1A

Vandaag

Uitgangspunt en doelstellingen aansprakelijkheidsrecht.

Fout versus risicoaansprakelijkheid.

Onrechtmatige daad: art. 6:162 BW

• 6:162 lid 2 BW: drie smaken
  • Inbreuk op een recht
  • Strijd met een wettelijke plicht
  • Zorgvuldigheidsnorm

Uitgangspunt en doelstellingen aansprakelijkheidsrecht

Ieder draagt zijn eigen schade, tenzij er goede grond is om de schade af te wentelen. 

Gronden: onrechtmatige daad (kwalitatieve aansprakelijkheden), rechtmatige daad (onverschuldigde betaling, onrechtmatige verrijking) en schadeplichten die voortvloeien uit wanprestatie. 

Onrechtmatige daad, waarom wordt de schade verplaatst? Dan kan een rechtsgrond in de wet voldoende zijn, vaak schuld vergoeden of ergens het risico voor moeten dragen via het profijtbeginsel. Verzekeringen kunnen ook een rol spelen(nr 6), maar niet de reden waarom schade moet worden vergoed. Wisselwerking met het aansprakelijkheidsrecht. Slachtofferbescherming (WAM). 

Functies van aansprakelijkheidsrecht (nr 8)

Het evenwicht tussen vrijheid en veiligheid te waarborgen. Compensatie (volledig herstellen van schade), selectie bepalen in welke gevallen schade wordt gecompenseerd. Preventie (voorkomen van schade). Rechtshandhaving, erkenning van leed/onrecht, genoegdoening (6:106), straffen/ontneming voordeel (6:104). 

Fout versus risicoaansprakelijkheid

Een foutis een toerekenbare onrechtmatige daad, schuldaansprakelijkheid voor eigen onrechtmatig gedrag. 

Risicoaansprakelijkheidin de hoedanigheid van ouder, werkgever, bezitter opstal of dier (kwalitatief). 

Niet zo’n strikte scheiding (4.2). Van schuld naar risico (7) Toerekening opg. schuld, wet of verkeersopvatting. 

Bij risicoaansprakelijkheid speelt de onrechtmatigheid een rol. Ratio van risicoaansprakelijkheid; geen algemene theorie maar multifactorbenadering (profijt, gevaar, draagkracht en verzekerbaarheid). 

Aansprakelijkheid voor eigen onrechtmatig handelen

Art. 6:162 BW, stappenplan. 5 vereisten:

• Onrechtmatigheid (lid 2)
• Toerekening (lid 3)
• Causaliteit
• Relativiteit (6:63 BW)
• Schade

Relativering van vereisten (12.2). 

Onrechtmatige daad: art. 6:162 BW:

1. Inbreuk op een recht
2. Strijd met een wettelijke plicht
3. Zorgvuldigheidsnorm: Strijd met het ongeschreven recht dat het maatschappelijke verkeer betaamt). 

Rechtvaardigingsgronden: 

• Noodweer
• Overmacht
• Noodtoestand
• Bevoegd gegeven ambtelijk bevel

Rechtvaardigingsgronden nemen de onrechtmatigheid weg.

Schulduitsluitingsgronden nemen de toerekenbaarheid weg.

Inbreuk op een recht

Wat is een recht? In beginsel subjectieve rechten die een hoogwaardig belang vormen. Dit zijn absolute rechten (auteursrechten) en persoonlijkheidsrechten (recht op vrijheid etc. lijkt op grondrechten). 

Relatieve vermogensrechten? Nee (rechten uit overeenkomst via contract). 

Zwiepende tak (HR 9 dec 1994): 2 jongens maken een wandeling en de ene pakt een tak en die zwiept in het andere oog. Oog verloren. Is in dit geval sprake van inbreuk op een recht? Inbreuk op lichamelijke intimiteit geen opzet? Inbreuk op recht is zelf niet voldoende. Dus dat er toch een bepaalde drempel bereikt moet zijn alvorens een bepaalde gedraging onrechtmatig is.

Strijd met een wettelijke plicht

Een wettelijke plicht is elke algemeen verbindende regeling uitgaande van een bevoegd gezag. 

De relativiteit speelt een belangrijke rol (6:163 BW); grens publiek-privaatrecht (nr 14). Niet elke wettelijke plicht bij schending is niet meteen een onrechtmatige daad, relativiteit moet er zijn. Inbreuk op recht of schending zorgvuldigheidsnorm zit de relativiteit in die norm zelf. 

Intermezzo: onderlinge verhouding drie categorieën uit art. 6:162 lid 2

Onderlinge verhouding 1 en 3: academische discussie. 

Leer Smits; zorgvuldigheidsnorm was moedercategorie en de andere twee ondergeschikt, niet overgenomen door de wetgever. De Hoge Raad heeft nooit een duidelijke positie in te nemen (nr 15), maar lijkt wel door Zwiepende tak-arrest dat het de Leer Smits overneemt. 

Taxus-arrest: iemand legt een taxusstruik in zijn eigen tuin waar de paarden van de buurman bij kunnen. Beide paarden overlijden. Inbreuk van een recht? HR zegt in feite bij de taxusstruik plaatsing wist niet/behoorde niet te weten dat taxus gevaarlijk was voor een paard dus geen verwijtbaarheid en geen onrechtmatigheid.

Onderlinge verhouding 2 en 3 (verkeers- en veiligheidsnormen). Artikel Smeehuizen; Als de strijd met de wettelijke plicht op zichzelf geen onrechtmatige daad vormt, vormt het wel een belangrijke omstandigheid bij de vraag of de zorgvuldigheidsnorm geschonden is. Let op samenwerking en reflexwerking (HC 3).

Zorgvuldigheidsnorm/strijd met het ongeschreven recht dat in het maatschappelijk verkeer betaamt

Onstaansgeschiedenis nr. 13. 

Zutphense waterleiding (1910), waterkraan. 

Lindebaum Cohen (1919), doorspelen gevoelige bedrijfsinformatie. Knop om naar zorgvuldigheidsnorm.

Kelderluik (1965): Gevaarzetting:

• De waarschijnlijkheid waarmee de niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid kan worden verwacht,
• De hoegrootheid van de kans dat daaruit ongevallen ontstaan,
• De ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben,
• En de mate van bezwaarlijkheid van te nemen veiligheidsmaatregelen.

De kans dat een ongeval ontstaat bij niet voorzichtig genoeg er groot en grote gevolgen. Terwijl het niet moeilijk is om veiligheidsmaatregelen te nemen. 

Belang deelnormen HR

Binnen de gevaarzetting:

• Terreinbeheer: Jetblast
• OSVO: Zwiepende tak
• Sport en spel: Tennisbal
• Zuiver nalaten

Buiten de gevaarzetting:

• Hinder
• Profiteren van wanprestatie
• Derdenwerking contract
• Beroepsaansprakelijkheid
• Aansprakelijkheid toezichthouder
• Aantasting eer/goede naam

Overige bronnen

Artikel Smeehuijzen.

Rol strijd met wettelijke plicht binnen de derde categorie: samenwerking en reflexwerking.

Rol van maatschappelijke normen: veldnormen (gedragscodes, protocollen, richtlijnen).

Rol van tuchtrechtspraak (Verheij p. 51-52) en deskundigen.

Omstandigheden van het geval blijven belangrijk! 

Deelnorm: OSVO 24.3

Verhuizende zusjes. Zwiepende tak-arrest: … Niet reeds de enkele mogelijkheid van een ongeval… dat de dader zich naar maatstaven van zorgvuldigheid van dat gedrag had moeten onthouden).

Kritiek: geen criterium maar uitkomst. Waarom in sommige gevallen in privésituatie letsel gevallen geen vergoeding. Link met toerekening want geen persoonlijk verwijt en verhouding tot zaakwaarneming.

Deelnorm: Sport en spel

Tennisbal-arrest: twee vrienden aan het tennissen, ene krijgt een bal in het oog en ernstig gewond. De HR zegt dat nu er sprake is van een spelsituatie zijn er wederzijdse verwachtingen tussen de deelnemers in het spel die ervoor zorgen dat bepaalde gedragingen in het spel worden uitgelokt. Dat zou onzorgvuldig zijn buiten het kader van de spelsituatie, maar binnen past het binnen de verwachtingen van gedragingen. Ongelukkige samenloop van omstandigheden. Feit dat spel is afgelopen, dat drempel terug gaat. Beëindigd van het spel is niet einde van de spelsituatie. 

Potje ijsvoetballen (ECLI:NL:RBOBR:2017:1518): Laatste fluitsignaal/bal al uit, dan loopt een van de deelnemers weg en de ander geeft een duw bij wijze van grap. Verhoogde aansprakelijkheidsdrempel? Aansprakelijk?

Rechtbank stelt dat verhoogde aansprakelijkheidsdrempel wel van toepassing is, dus stopt niet na fluitsignaal. Einde fluitsignaal nog sport en spel, nog steeds op het ijs. Is de duwer aansprakelijk? Duwer is aansprakelijk, kenbaar opzettelijk. Want had de bal nog niet uitgetrokken. De mate van waarschijnlijkheid van een ongeval en het oplopen van letsel, door als gevolg van de duw naar het oordeel van de RB zo groot dat zich daarvan naar maatstaven van zorgvuldigheid had moeten onthouden. 

Arrest Bottefeart p. 100. 

Ongeluk op de kartbaan (ECLI:NL:RBOBR:2017:2753). Onervaren deelnemer raakt met zijn kart van de baan, waarna hij bij het oprijden wordt aangereden door een ervaren kartster. Vrij rijden sport en spel? Individuele sport, alsnog sport en spel want voor de rol vrij rijden rondjes rijden. 

Aansprakelijkheid van de onervaren karter, niet verweten dat in vuur van het spel weer terug wilde komen.

Is het bedrijf aansprakelijk? Nee niet sport en spel situatie, lage zorgvuldigheidsnorm. Tijdens het vrij rijden mag iedereen op de baan, geen uitleg/instructies, geen toezicht op de baan. Gevaarzetting want geen verhoogde drempel (niet sport en spel!), de gewone zorgvuldigheidsnorm geldt. De drempel wordt gehaald, maar de aansprakelijkheid wordt met 50% verminderd vanwege eigen schuld. De eigen schuld neemt (niet?) de aansprakelijkheid weg, eigen schuld speelt een rol bij de vraag hoe groot de schadevergoeding is. Kan aansprakelijk zijn maar 0% hoeven te vergoeden. àErvaren kartster eigen schuld p 53-53, in beginsel omvangsfase, tenzij zo onzorgvuldig dat aangesproken persoon geen rekening met het gedrag van de benadeelde hoefde te houden, dan vestigingsfase.

* Geen toezicht/veiligheidsinstructies.

Sport en spel is hoge drempel voor aansprakelijkheid dus minder snel aannemen.

HC 1B

Vandaag

Zorgvuldigheidsnorm (nr. 16)

Deelnormen (vervolg): 

• Binnen gevaarzetting: aansprakelijkheid voor gevaarlijke toestand en terreinbeheer (23.2), zuiver nalaten (23.1).
• Buiten gevaarzetting: beroepsaansprakelijkheid, aansprakelijkheid toezichthouder, hinder (25), aantasting eer en goede naam (29), profiteren van wanprestatie (26), niet-nakoming las OD jegens een derde (27), aansprakelijkheid voor OD derde (23.3).

Deelnorm; Gevaarzetting

Skeelerongeval tijdens cursus (HR 25 nov 2005), moeder doet cursus maar valt en komt te overlijden. Bescherming via helm maar niet verplicht, ze had ervan afgezien. Er is sprake van profijt, dus geen sport en spel en dus geen hoge drempel tot aansprakelijkheid. Sprake van gevaarzetting want er hadden redelijkerwijs maatregelen kunnen nemen, helm verplicht stellen. Geen dringende op de beperking van de gevolgen van een val op het hoofd gerichte advies te geven. Het feit dat de cursusdeelnemer wist waar ze aan begon, neemt niet weg dat de nodige veiligheidsmaatregelen genomen had moeten worden. Risicoaanvaarding? Geen rechtvaardigingsgrond als er onzorgvuldig is gehandeld (die onrechtmatigheid wegneemt). Risicoaanvaarding is anders dan eigen schuld, eigen schuld is het feit dat ook al is slecht materieel geleverd (parachutespringer kabel), maar dat die persoon zelf een onderdeel van de beveiliging is in te stellen (terwijl dit wel vermeld is). Dan dubbele schuld, aan kant van slecht materiaal en bij het niet luisteren van instellen beveiliging. Bij skeeler was niet verplicht om helm op te zetten. Bepaalde situaties leiden tot schadevergoeding en andere niet. Verhuizende zusjes geen schadevergoeding kreeg, maar een onbekende had dit wel kunnen krijgen. Vaak wederzijdse verwachtingen, bij sport en spel met verlaagde drempel durft niemand meer mee te doen. 

Deelnorm; terreinbeheer/gevaarlijke toestand

Jetblast-arrest. Sint Maarten, jetblast van vliegtuig slingerde een vrouw tegen een rots. Zij had dit bord kunnen zien (low flying and departing aircraft blast can cause physical injury). Als iemand weet dat ergens een toegestaan gevaar is, met ernstig letsel, en we weten dat zekere mate van onoplettendheid van het publiek is. Gelet om die omstandigheden rust op de beheerder van het terrein een zorgplicht. “Onvoldoende waarschuwen voor op zichzelf toegestaan gevaar als verwacht kan worden dat het publiek zich zal opstellen in de nabijheid van gevaarlijke plek op terrein”. “Voor het antwoord op de vraag of een waarschuwing kan worden beschouwd als een afdoende maatregel met het oog op bescherming tegen een bepaald gevaar, is van doorslaggevende betekenis of te verwachten valt dat deze waarschuwing zal leiden tot een handelen of nalaten waardoor dit gevaar wordt vermeden”. 

Staat een bord, ze kon het weten, HR stelt dat dit niet voldoende is (wist maar niet naar gehandeld). Beslissing valt op of de waarschuwing tot gedragsverandering zal leiden (effectieve waarschuwing). 

ECLI:NL:GHAMS:2016:4310. Metalen weegbrug waarop vrachtwagen kan worden geplaatst, degene die uit de vrachtwagen stapt valt met veel letsel. Geen neerslag, dagen ervoor wel. Herhaaldelijk gestrooid op dagen met neerslag, ook geen meldingen van gladheid en het terrein werd niet intensief gebruik. Maar geen waarschuwingsmaatregelen. Is het bedrijf aansprakelijk? Herhaaldelijk gestrooid op dagen dat het sneeuwde, bedrijventerrein niet intensief gebruikt, geen meldingen van gladheid. Dus eigenlijk wordt hieraan belang gehecht, niet gewaarschuwd bij de brug deed dit er niet toe. Slachtoffer wist wel dat het glad was. Het causaal verband ontbreekt, bij wel waarschuwing dan was het gevaar toch gelopen omdat men wist dat het glad was. 

Bezoeker glijdt uit over gladde stoep, geen neerslag op dat moment. Gladheidsbeestrijding door ingeschakelde derden. Zichtbare gladheid (stukje overgeslagen), veel bezoekers. Is de zorgplicht van Ikea geschonden?

Een bezoek aan ikea wordt gezien als dagje uit. Aansprakelijkheid aangenomen van Ikea want er waren veel mensen in de nabijheid van het verkeer en hoe wordt omgegaan met het verkeer (geen waarschuwing). 

Behalve voor terrein en wegbeheerder geldt ook voor onderwijs-, zorginstellingen en (openbare) gebouwen een lage aansprakelijkheidsdrempel.

De Curaçao gevangenis: binnenplaats van beton waar het glad is van het ijs. Meneer valt tegen betonnen omheining en krijgt dwarslaesie. Kelderluik-criteria. Geen voorzorgmaatregelen om het gevaar te wijzen. 

HR; Kelderluik-criteria, wel gevaarzetting want niet inachtneming oplettendheid en verontachtzaamheid. De vloer is glad en nat, maar toch laten voetballen wetende dat het tot ongelukken kan leiden. Geen rekening gehouden met onoplettendheid en onvoorzichtigheid van de gedetineerden en er waren effectieve voorzorgsmaatregelen beschikbaar (sportzaal, ander schoeisel). 

Deelnorm: Zuiver nalaten

Twee kleine kindjes zien een broodbezorger die over weg met een laag gespannen touwtje moet. Ze waarschuwen de broodbezorger niet. In beginsel geen plicht tot zaakwaarneming. 

‘Wanneer de ernst van het gevaar dat die situatie voor anderen meebrengt tot het bewustzijn van de waarnemer is doorgedrongen’, subjectieve kennis van gevaarbewustzijn. Kijk in het hoofd van de persoon die aansprakelijk wordt gesteld. Kinderen niet bewust van het gevaar. Ook relatie tot de persoon. 

Driehoeksverhoudingen en OD

Profiteren van wanprestatie, C is de lachende derde. Pleegt C een OD jegens B?

Niet-nakoming ovk als OD jegens derde. C is huilende derde. Pleegt A een OD jegens C?

Aansprakelijkheid voor OD derde (ook nalaten). Is C aansprakelijk voor OD A jegens B?

Profiteren van wanprestatie

Arrest Pos/Van den Bosch.Mevrouw bezit een boederij, zij pacht de boerderij aan Van den Bosch met koopoptie. Vervolgens schenkt zij de boerderij aan neef Pos, wanprestatie waar Pos van profiteert. Dus Pos wordt aangesproken door Van den Bosch, hij vordert schadevergoeding in nature (6:103 BW). In beginsel is het plegen van wanprestatie niet onrechtmatig ten aanzien van derden, ook niet indien het nadeel voorzienbaar is. De derdenwerking van contracten vormt een uitzondering: contracten binden alleen partijen. Vordering toegewezen, maar wel afhankelijk van omstandigheden van het geval. Nu wist Pos van de koopoptie en vertrouwensrelatie tussen hem en zijn tante. 

Van onrechtmatigheid is pas sprake indien die aangesproken partij weet of behoort te weten dat zijn wederpartij door het sluiten van de desbetreffende overeenkomst, wanprestatie pleegt jegens een derde, en bovendien sprake is van bijkomende omstandigheden; invloed/uitlokking + ernst nadeel en kennis hiervan. 

Wanprestatie als OD jegens derden

Vleesmeesters/Alog. Alog (A) huurt bedrijfsruimte van B en is op grond van huurovk verplicht een supermarkt te exploiteren. Alog verhuurt deel aan franchiseorganisatie van slagerijen. Tussen Alog en slagerij geen overeenkomst. De supermarkt verhuist = wanprestatie van A jegens B, nu moet de slagerij ook vertrekken en spreekt A aan op grond van OD. 

HR geeft gezichtspunten, is de overeenkomst (A-B) een schakelovereenkomst voor derden belangen?

1. Hoedanigheid van alle betrokken partijen
2. Aard en strekking overeenkomst
3. Wijze waarop de belangen van derde zijn betrokken
4. De vraag of de betrokkenheid voor de contractant kenbaar was
5. De vraag of de derde erop mocht vertrouwen dat zijn belangen zouden worden ontzien
6. De vraag in hoeverre voor de contractant bezwaarlijk was met de belangen van de derde rekening te houden. 
7. De aard en omvang van het nadeel dat voor de derde dreigt en in hoeverre van hem gevergd kan worden dat hij zich had ingedekt
8. De redelijkheid van een eventueel aan de derde aangeboden schadeloossteling.

Niet alleen wanprestatie!

HR 14 juli 2017: DMB en Compaen koopovereenkomst inzake appartementsrechten van 70 woningen. Ontbindende voorwaarden; op 1 feb 2008 minimaal 20 appartementsrechten verkocht aan derden. DMB wil voorkomen dat ontbindende voorwaarde wordt ingeroepen, zekerheidsstelling tussen DMB en Vissers, maximaal 20 appartementen zal kopen en dan kan hij voorkomen dat C ontbindende voorwaarde inroept. Voor ieder appartement dat Vissers niet hoeft te kopen van DMB 15.000 euro krijgt. Stel dat ontbindende vw wordt ingeroepen eindigt ook de ovk tussen DMB en Vissers. De Ovk DMB-Compaen eindigt, wederzijds goedvinden (geen verzoek door DMB, dus geen 300.000 vergoeding). DMB gaat failliet, Vissers A spreekt Compaen aan ogv onrechtmatige daad met succes. 

HR geeft aan dat een rij gezichtspunten moet worden toegepast, doorslaggevend is of de overeenkomst een schakel in het rechtsverkeer is waarmee de belangen van derde nauw zijn verbonden. 

RO 3.3.2; verbondenheid derde moeten contractspartijen (bij de andere ovk) bij alle verklaringen/gedragingen rekening moeten houden met de belangen van de derde, maar wel sprake zijn van dergelijke schakel.

Beroepsaansprakelijkheid

Maatstaaf van redelijk bekwaam en redelijk handelend vakgenoot. Dit vormt een link met toerekening. De beroepsbeoefenaar, als zij zelf een overeenkomst van opdracht sluiten (7:401) de maatstaaf van redelijk bekwaam en redelijk vakgenoot een rol. Er is meer nodig. Vaak geen overeenkomst, er zit een bedrijf tussen. 

Arrest Novitaris. De vervreemders willen de onroerende zaak verkopen, novitaris verleent ministerie voor het transport. Dan blijkt dat de vervreemders een contractuele band hadden met hun vader voor een aanbiedingsplicht (overleden). De aanbiedingsplicht is niet nagekomen, volgens hen eerst aangeboden aan schoonmoeder (te lage prijs). Mevrouw stelt wanprestatie, zij spreekt de notaris aan. 

Kamer van Toezicht: klacht gegrond en maatregel van waarschuwing. Aanwijzing dat er in strijd met ongeschreven recht is gehandeld.  ‘Aan het oordeel kan niet zonder meer de gevolgtrekking worden verbonden dat de betrokkene civielrechtelijk aansprakelijk is wegens schending van zorgvuldigheidsnorm’. 

HR stelt dat notaris ministerieplicht heeft, maar er zijn grenzen aan. Ministerie weigeren als hij moet vermoeden dat sprake is van rechten van derden ter zake van het goed waarop de gevraagde dienstverlening betrekking heeft, dient hij met partijen te overleggen (onderzoek), om een oordeel te vellen of het recht van een derde eenbeletselbehoort te vormen voor de levering/bezwaring. Van een zodanig beletsel is sprake indien de beoogd verkrijger geen rechtmatig belangheeft bij de levering/verzwaring. Als het recht van de derde door een wettelijke regel als het sterkere recht wordt aangewezen, of indien de beoogd verkrijger onrechtmatig jegens de derde zou handelen door levering of bezwaring te verlangen. Voor dat laatste is niet voldoende dat de vervreemder met levering/wanprestatie bezwaring wanprestatie pleegt jegens een derde. HR vindt dit onvoldoende, lagere eisen aan de notaris dan binnen de tuchtrechtspraak (beperkte onderzoeksplicht ivm geheimhoudingsplicht). 23 jan 2018. Notariskamer Hof A’dam neemt de maatstaaf van de HR over.